دودمان شیا در چین

دودمان شیا در چین

این دودمان نیمه افسانه ای، نخستین دودمان فرمانروا در تاریخ سرزمین چین است که از سال 2030 تا سال 1601 پ.م پادشاهی داشت. گستردگی قلمرو این حکومت به حدود 450 هزار کیلومتر مربع می رسید و محدوده مرکزی آن شامل جنوب استان شانسی و غرب استان هنان می شد.

در سال 1959م یک محوطه باستانی در روستای ارلیتو در نزدیکی شهر یانشی (34 و 44 شمالی، 112 و 47 شرقی) پیدا شد که مربوط به سده نوزدهم پیش از میلاد می شود. این محوطه را می توان به دوران فرمانروایی دودمان شیا نسبت داد.

فهرست شاهان دودمان شیا:

1.       یو از 2030 تا 1985 پ.م؛ تبار او با هفت میانجی به هوانگ تی یا امپراتور زرد می رسید. یو پایتخت را از سونگ (34 و 5 شمالی، 112 و 4 شرقی) به یانگ چنگ (34 و 27 شمالی، 113 و 2 شرقی) منتقل کرد. پایتخت یائو در تائوسی (35 و 53 شمالی، 111 و 30 شرقی) بود. پایتخت شون در شهر آنیی (در شهرستان شیا، 35 و 8 شمالی، 111 و 13 شرقی) بود.  یو در سال 32 از فرمانروایی شون (2048 پ.م) به مقام فرماندهی کل ارتش امپراتور منصوب شده بود. مهمترین کاری که در روایات چینی به یو نسبت داده شده، مهار کردن طغیان رود زرد است. او در مدت 13 سال، با کندن آبراه های بسیار، آبهای سرریز رود را مهار نموده و به سوی دریا هدایت کرد.

2.       چی پسر یو تا 1975 پ.م؛

3.       تای کانگ پسر چی تا 1946 پ.م؛ او پایتخت را به ژنسون یا همان لویانگ (34 و 40 شمالی، 112 و 27 شرقی) منتقل کرد.

4.       ژونگ کانگ برادر تای کانگ تا 1933 پ.م؛ بر پایه روایات چینی، یک خورشید گرفتگی در نهمین ماه از پنجمین سال فرمانروایی ژونگ کانگ روی داد. نزدیکترین خورشید گرفتگی به زمان فرمانروایی ژونگ کانگ، که در پایتخت آن روز دودمان شیا نیز قابل مشاهده بوده باشد، در 26 اکتبر 1961 پ.م روی داده است. اگر آغاز پادشاهی دودمان شیا را 20 سال عقب ببریم، این خورشید گرفتگی در پنجمین سال فرمانروایی ژونگ کانگ قرار می گیرد.

5.       شیانگ پسر ژونگ کانگ تا 1905 پ.م؛ او پایتخت را به شانگچیو (34 و 25 شمالی، 115 و 39 شرقی) منتقل کرد. در سالهای پایانی فرمانروایی شیانگ، سرداری به نام هانژو طغیان کرد و شاه به دست جیائو پسر هانژو کشته شد. جیائو در جنگ با شاه تازه کشته شد و هانژو نیز خودکشی کرد.

6.      شائو کانگ پسر شیانگ تا 1884 پ.م؛ او چند ماه پس از کشته شدن پدرش زاده شد.

7.       ژو پسر شائو کانگ تا 1867 پ.م؛ او در پنجمین سال فرمانروایی خود، پایتخت را از یوان (جی یوان کنونی: 35 و 5 شمالی، 112 و 35 شرقی) به لائوچیو (کایفنگ کنونی: 34 و 48 شمالی، 114 و 18 شرقی) منتقل کرد.

8.       هوای پسر ژو تا 1841 پ.م؛

9.       مانگ پسر هوای تا 1823 پ.م؛ در سالهای پایانی فرمانروایی او، مرکز امیرنشین شانگ از شهر شانگچیو به یین (36 و 8 شمالی، 114 و 18 شرقی) منتقل شد.

10.   شیه پسر مانگ تا 1807 پ.م؛

11.   بو جیانگ پسر شیه تا 1748 پ.م؛ او تخت پادشاهی را به برادرش واگذاشت و 10 سال پس از آن (1738 پ.م) درگذشت.

12.   جیونگ برادر بو جیانگ تا 1727 پ.م؛

13.   جین پسر جیونگ تا 1706 پ.م؛

14.   کونگ جیا پسر بو جیانگ تا 1675 پ.م؛

15.   گائو پسر کونگ جیا تا 1664 پ.م؛

16.   فا پسر گائو تا 1653 پ.م؛ در هفتمین سال فرمانروایی او، زمین لرزه ای در نزدیکی کوه تای (36 و 15 شمالی، 117 و 6 شرقی) روی داد. این نخستین گزارش از یک زمین لرزه در تاریخ است.

17.   جیه پسر فا تا 1601 پ.م؛ در روایات چینی آمده است که: جیه پادشاهی ستمگر و خوشگذران بود و به مردم سرزمینش توجهی نداشت؛ از این رو در دوران پادشاهی او، زمستانها گرم و تابستانها سرد بود. در یک سال در نخستین ماه تابستان برف بارید و هوا سرد و تاریک شد. پژوهشگران این پدیده را با زمستان آتشفشانی در پیوند دانسته اند. انفجار آتشفشان ترا در مدیترانه که در سال 1628 پ.م روی داد و موجب نابودی تمدن مینوان در جزیره کرت (همان آتلانتیس گمشده) گردید؛ به اندازه ای شدید بود که خاکستر تولید شده در سراسر جو کره زمین پراکنده شد و چندین روز مانع رسیدن نور و گرمای خورشید به سطح زمین گردید.

امیرنشین شانگ که زیر فرمان شخصی به نام تانگ اداره می شد، در سال 1627 پ.م بر ضد دودمان شیا طغیان نمود. در سالهای بعد نیز امیرنشینهای دیگر به شانگ پیوستند و مردم هم که از دودمان شیا و شاه جیه دل خوشی نداشتند، به دفاع از پادشاه بر نخاستند. سرانجام نبرد مینگ تیائو میان شیا و شانگ درگرفت و جیه شکست خورد و تبعید شد. بدین ترتیب، دودمان شیا برچیده شد و دودمان شانگ بر سرزمین چین فرمانروایی یافت که تا سال 1046 پ.م نیز پابرجا بود.

بازماندگان خاندان شیا، امیرنشین چی را تشکیل دادند که از سده شانزدهم تا سال 445 پ.م فرمانروایی داشت. مرکز این حکومت، شهرستان کنونی چی (34 و 30 شمالی، 114 و 45 شرقی) در استان هنان بود.

اویغورها

اویغورها دسته ای از اقوام ترک ساکن مغولستان بودند که به یاری قرلقها و باسمیلها توانستند در سال 744م بر خان گوک ترکها چیره شوند و دولت اویغورها را تأسیس نمایند. این دولت در سال 840م توسط قرقیزهای ینیسِی از میان برداشته شد.

اویغور به معنی یکپارچه و متحد است. نخستین خان اویغورها، قُتلُغ بیلگه کول نام گرفت که به معنی پر افتخارِ خردمندِ نیرومند است.

نخستین خان اویغورها در 747م درگذشت و پسرش بایانچور خان (اِل اِتمیش بیلگه) به خانی رسید. او در سال 751م پایتخت شمالی را بنا کرد که اردو بالیق یا خان بالیق نام گرفت. (47 و 26 شمالی، 102 و 40 شرقی). فرستاده امیر سامانی، تمیم بن بحر مطوّعی، در سال 821م (200خ) از اردو بالیق دیدن نمود. سنگ نوشته اورخون در 30 کیلومتری شمال شرقی این شهر واقع است که بازمانده ای از خانات ترک در آغاز سده هشتم میلادی است.

پایتخت جنوبی بِشبالیق (43 و 59 شمالی، 89 و 4 شرقی) نام داشت. مساحت قلمرو اویغورها در سال 800م به حدود سه میلیون و صد هزار کیلومتر مربع می رسید که از شرق دریای گرگان تا منچوری کشیده شده بود.

تنگری بوگو در 759م به خانی نشست و دوران اوج قدرت اویغورها آغاز شد. او در 762م به امپراتور چین یاری رساند و شورش آن لوشان که در اواخر سال 755م آغاز شده بود، سرکوب شد. خان اویغورها پس از دیدار با یک مبلغ مانوی که از اهالی فرارود بود، آیین مانی را دین رسمی اویغورها اعلام کرد (763م).

حکومت اویغورها از آغاز سده نهم رو به نشیب گذاشت و ضعیف شد. در بهار سال 840م قرقیزها که در شمال ساکن بودند، به دعوت یکی از سران اویغور، به اردو بالیق حمله کرده و آن را اشغال کردند. آخرین خان اویغورها نیز، 7 سال بعد کشته شد.

اویغورها پادشاهی قوچو یا قراخوجا را در سال 856م تأسیس کردند که تا 1389م پابرجا بود. پایتخت زمستانی این دولت شهر قراخوجا یا گائوچانگ (42 و 59 شمالی، 89 و 11 شرقی) در نزدیکی تورفان بود. بشبالیق نیز پایتخت تابستانی آنان شمرده می شد. لقب امرای این دولت، ایدیقوت بود و از همین رو، این دولت را «امارت ایدیقوت» نیز نامیده اند. ایدیقوتها تا میانه سده دوازدهم مستقل بودند ولی از آن پس، زیر فرمان قراختائیان و از سال 1209م زیر فرمان مغولان قرار گرفتند.

اویغورهای شرقی در سال 870م پادشاهی گانژو را تأسیس کردند که تا 1036م پابرجا بود. پایتخت آنها در نزدیکی شهر ژانگیه (38 و 36 شمالی، 100 و 27 شرقی) قرار داشت. آنان مذهب خود را از مانویت به بودیسم لامایی تغییر دادند. این دولت توسط دولت تانگوت از میان رفت.

قرلقها به همراه چِگِلها و یغماها، بر سرزمینهای غربی چیره شدند و دولت قراخانیان را پایه ریزی کردند. این دولت از 840 تا 1212م بر کاشغر و فرارود و سرزمینهای شمالی فرمان می راندند. فرمانروای قراخانی در میانه سده دهم مسلمان شد.

فهرست خانان اویغور بر پایه دو گاهنگاری

1. 744–747 Qutlugh bilge köl (K'u-li p'ei-lo)
2. 747–759 El-etmish bilge (Bayan Chur, Mo yen ch'o), son of 1
3. 759–779 Qutlugh tarqan sengün (Tengri Bögü, Teng-li Mou-yü), son of 2
4. 779–789 Alp qutlugh bilge (Tun bagha tarkhan), son of 1
5. 789–790 Ai tengride bulmïsh külüg bilge (To-lo-ssu), son of 4
6. 790–795 Qutlugh bilge (A-ch'o), son of 5
7. 795–808 Ai tengride ülüg bulmïsh alp qutlugh ulugh bilge (Qutlugh, Ku-tu-lu)
8. 805–808 Ai tengride qut bulmïsh külüg bilge (spurious reign: tenure belongs to 7, name to 9)
9. 808–821 Ai tengride qut bulmïsh külüg bilge (Pao-i), son of 7
10. 821–824 Kün tengride ülüg bulmïsh alp küchlüg bilge (Ch'ung-te), son of 9
11. 824–832 Ai tengride qut bulmïsh alp bilge (Qasar, Ko-sa), son of 9
12. 832–839 Ai tengride qut bulmïsh alp külüg bilge (Hu), son of 10
13. 839–840 Kürebir (Ho-sa), usurper
14. 841–847 Öge, son of 9

1. 744–747 Kutlug Bilge Köl Kagan
2. 747–759 Bayan Çor
3. 759–779 Bögü Kagan
4. 779–789 Tun Baga Tarkan
5. 789–790 Ay Tengride Kut Bulmış Külük Bilge Kagan
6. 790–795 Kutluk Bilge Kagan
7. 795–808 Ay Tengride Ülüg Bulmış Alp Ulug Kutlug Bilge Kagan
8. 805–808 Ay Tengride Kut Bulmış Alp Külük Bilge Kagan
9. 808–821 Ay Tengride Kut Bulmış Alp Bilge Kagan
10. 821–824 Kün Tengride Ülüg Bulmış Alp Küçlüg Bilge Kagan
11. 824–832 Alp Bilge Hasar Tigin Tengri Kagan
12. 832–839 Alp Külüg Bilge Kagan
13. 841–847 Üge Kagan

 

دولت بابل

دولت بابل که یکی از نامی ترین دولتهای جهان باستان است، در سال 1830 پ.م تأسیس شد و در 13 اکتبر 539 پ.م به دست ایرانیان برافتاد.

این دولت نام خود را از شهر بابل گرفته است. شهر بابل (32 و 32 شمالی، 44 و 25 شرقی) در 85 کیلومتری جنوب بغداد کنونی واقع بود. این شهر پیش از تشکیل دولت نیز دارای اهمیت بازرگانی بود و از شهرهای مهم دولت سومر و اکد به شمار می رفت.

طوایف سامی نژاد عموری در اواخر هزاره سوم پیش از میلاد به میان رودان کوچیدند و با سومریها و اکدیها درآمیختند. همین عموریها بودند که یک سده پس از سقوط دولت نیرومند «سلسله سوم اور»، دولت بابل را به مرکزیت همین شهر تأسیس کردند.

شاهان سلسله یکم بابل

سومو اَبوم 1830 تا 1817 پ.م

سومو لائل 1817 تا 1781 پ.م

سَبیوم 1781 تا 1767 پ.م

اَپیلسین 1767 تا 1749 پ.م

سین موبَلیت 1749 تا 1729 پ.م؛ سلسله دوم بابل در سال 1732 پ.م در کران خلیج فارس تأسیس شد که تا 1460 پ.م پابرجا بود. این سلسله همزمان با سلسله یکم و سلسله سوم (کاسیها) فرمان می راند.

حمورابی 1729 تا 1686 پ.م؛ سنگ نوشته ای از این شاه باقی مانده که شامل قانون نامه است. حمورابی در 1699 پ.م به دولت سومری لارسا (31 و 17 شمالی، 45 و 51 شرقی) حمله کرد و به فرمانروایی 59 ساله ریم سین در این شهر پایان داد و لارسا را ضمیمه قلمرو دولت بابل ساخت. شهر ماری (34 و 33 شمالی، 40 و 53 شرقی) در سوریه نیز در 1693 پ.م غارت و ویران گردید.

سمسو ایلونا 1686 تا 1648 پ.م؛ در 1678 پ.م، ریم سین دوم در لارسا شورید و توانست 4 سال در این شهر فرمانروایی کند. کاسیها که از تبار کوهنشینان زاگرس بودند، در 1677 پ.م از سمسو ایلونا شکست خوردند. پادشاهی لارسا که در 1961 پ.م تأسیس شده بود، سرانجام در 1674 پ.م، توسط سمسو ایلونا از میان برداشته شد.

ابی اَشوه 1648 تا 1620 پ.م

اَمی دیتانا 1620 تا 1583 پ.م

امی صدوقا 1583 تا 1562 پ.م

سمسو دیتانا 1562 تا 1531 پ.م؛ دولت حیتی که در میانه سده شانزدهم پدیدار شده بود، کم کم نیرومند شد و مورسیلی یکم (شاه حیتی) در 1531 پ.م توانست شهر بابل را تصرف و غارت کند. بدین ترتیب، سلسله یکم بابل پس از سه سده فرمانروایی سقوط کرد.

کاسیها که در گوشه ای از قلمرو دولت بابل فرمان می راندند، بر بابل چیره شدند و سلسله دوم را تأسیس کردند که تا 1155 پ.م پابرجا بود. آگوم دوم که دهمین شاه کاسیها شمرده می شد، نخستین شاه کاسی بود که در بابل فرمان راند.

در چهارمین سال شاهی ابی اشوه در بابل (1644 پ.م)، کاسیها که مرکز آنها در شهر ماری (تل حریری در سوریه) بود، به رهبری گانداش شکست خوردند. گانداش نخستین شاه کاسیها شمرده می شود.

آگوم دوم که دهمین شاه کاسیها و نخستین آنها در بابل بود، در 1506 پ.م توانست پیکره مردوک (خدای بزرگ بابل) را از حیتیها پس بگیرد.

بورنابوریاش یکم پیمان صلحی با پوزور آشور سوم (شاه آشور از 1515 تا 1491 پ.م) بست. کارائینداش نیز با آشور بل نیشِشو (1419 تا 1410 پ.م) پیمان صلح امضا کرد.

اولام بوریاش (چهارمین شاه در بابل) در سال 1460 پ.م سلسله دوم بابل را که در کران خلیج فارس فرمان می راند، برانداخت.

کوریگالزو یکم که در 1374 پ.م درگذشت، سازنده پایتخت کاسیها در صد کیلومتری شمال بابل بود. این شهر «دور کوریگالزو» یعنی «ساخته کوریگالزو» نام داشت (33 و 21 شمالی، 44 و 12 شرقی). این مکان امروزه عقرقوف نامیده می شود و در 30 کیلومتری غرب مرکز بغداد قرار دارد. این شهر در آغازین سالهای سده چهاردهم پیش از میلاد بنا شد.

کاداشمان انلیل یکم (1374 تا 1360 پ.م) با دختر آشور اوبلیت سوم (1365 تا 1330 پ.م) عروسی کرد. آشور اوبلیت در 1360 پ.م به بهانه مرگ دخترش به بابل حمله کرد و شاه را تغییر داد.

بورنابوریاش دوم (1360 تا 1333 پ.م) با مصر و آشور روابط سیاسی و اقتصادی گسترده داشت. روابط سیاسی و به ویژه بازرگانی میان کاسیها و سرزمینهای اطراف در سده های پانزدهم و چهاردهم پیش از میلاد آشکار است. سنجه ها و مهرهای بابلی در جنوب ارمنستان و ترکیه و حتی در تبس یونان هم یافت شده اند. روابط دیپلماتیک و ازدواجهای سیاسی نیز در این دوران میان دولتهای بابل و مصر و حیتی گسترش یافت.

کوریگالزو دوم (1333 تا 1308 پ.م) انلیل نیراری (شاه آشور از 1330 تا 1320 پ.م) را در نبرد سوگاگی شکست داد.

نازی ماروتاش (1308 تا 1282 پ.م) بخشی از قلمرو خود را به ادد نیراری (شاه آشور از 1308 تا 1275 پ.م) واگذار کرد.

کاشتیلیاش چهارم (1232 تا 1225 پ.م) توسط توکولتی نینورتای یکم (شاه آشور از 1245 تا 1208 پ.م) برکنار شد و سه تن به ترتیب در مدت 8 سال از سوی شاه آشور بر بابل فرمان راندند.

ادد شوما اوسور (1217 تا 1187 پ.م) توانست در 1193 پ.م از جنگ داخلی پدید آمده در آشور بهره برده و مستقل شود. هنگامی که آشوردان یکم به شاهی رسید (1180 تا 1133 پ.م)، دوباره بر بابل دست اندازی کرد.

زبابا شوما ایدین در 1158 پ.م، پس از یک سال حکومت، از شوتروک ناحونته (شاه عیلام) شکست خورد و کشته شد. انلیل ندین آهی به شاهی نشست ولی او نیز سه سال بعد به دست کوتیر ناحونته دوم (شاه عیلام) کشته شد. بدین ترتیب، فرمانروایی 376 ساله کاسیها بر بابل پایان یافت.

سلسله چهارم بابل یا همان سلسله دوم ایسین به روی کار آمد که تا 1025 پ.م فرمان راند. دولت بابل در زمان فرمانروایی نبو کودوری اوسور یکم (1126 تا 1103 پ.م) به اوج قدرت خود در دوران میانه رسید. این پادشاه توانست افزون بر قلمرو آشور، بر سرزمین عیلام هم دست یابد. شهر شوش در آغاز تابستان سال 1110 پ.م به تصرف بابلیها درآمد. جنگ میان دو دولت آشور و بابل به طور متناوب ادامه داشت و گاهی پیروزی از آن بابل بود و گاهی از آن آشور.

سلسله پنجم از 1025 تا 1004 پ.م، سلسله ششم از 1004 تا 985 پ.م، سلسله هفتم تا 979 پ.م و سلسله هشتم تا 943 پ.م در بابل فرمان راندند.

سلسله نهم در 943 پ.م تأسیس شد که تا 732 پ.م پابرجا بود. در این دوره، سرزمین بابل تحت نفوذ دولت آشور بود. نبو نصیر که در 748 پ.م به شاهی بابل دست یافت، به خاطر تدوین تقویم تازه نامدار شده است. این تقویم با آغاز بهار (26 فوریه 747 پ.م) آغاز می شود که در نوشته های اسلامی به تقویم بخت النصری مشهور است.

سلسله دهم بابل که از 732 تا 626 پ.م فرمان راند، متشکل از دست نشانده های آشوری بود. بابل در نوامبر 689 پ.م به دست سناخریب (شاه آشور از 705 تا 681 پ.م) ویران گردید. آسور هادون (681 تا 668 پ.م) این شهر را در 675 پ.م بازسازی کرد.

با مرگ آشور بانیپال (668 تا 626 پ.م) رهبر کلدانیها در بابل توانست دولت بابل نو یا همان سلسله یازدهم را تأسیس کند که تا 539 پ.م پابرجا ماند. نبوپولاسار (626 تا 604 پ.م) در سال 612 پ.م با همکاری دولت ماد بر آشور حمله کرد و پس از برانداختن این دولت، قلمرو آن را میان بابل و ماد تقسیم کرد. فرزند او، نبو کودوری اوسور (بخت النصر دوم) از 604 تا 562 پ.م فرمانروای غرب آسیا بود. او با تصرف اورشلیم در 586 پ.م، دولت یهودا را برانداخت و یهودیان را به اسارت به بابل برد.

در سال 550 پ.م مردی از پارس به نام کوروش توانست دولت ماد را براندازد و شاهنشاهی هخامنشی را در ایران تأسیس کند. او در 546 پ.م دولت نیرومند لیدی را در ترکیه کنونی برانداخت. ایرانیان در 13 اکتبر 539 پ.م بر شهر بابل دست یافتند و کوروش در 29 اکتبر وارد شهر بابل شد. بدین ترتیب، دولت نیرومند و نامدار بابل پس از سیزده سده از میان رفت و قلمرو آن ضمیمه شاهنشاهی ایران شد.

روز 29 اکتبر (7 آبان) که روز ورود کوروش بزرگ به شهر بابل است؛ به عنوان روز بزرگداشت کوروش گرامی داشته می شود. برخی این روز را، زادروز کوروش معرفی می کنند که اشتباه است.

 

دولت کوچوسون در کره

کوچوسون

بر پایه روایات کره ای، دانگون وانگوم در 3 اکتبر 2333 پ.م پادشاهی کوچوسون را تأسیس کرد که تا سال 108 پ.م پابرجا ماند.

یافته های باستان شناسی نشان می دهد که فرهنگ کوچوسون از سده نهم تا سده چهارم پیش از میلاد شکوفا بوده است. این فرهنگ در شمال کره و جنوب منچوری و استان کنونی لیائونینگ در چین گسترده بود و در بر گیرنده عصر مفرغ در این منطقه است. سلسله کوچوسون جانشین سلسله بائدال شده بود که آن هم پس از سلسله هوانگوک فرمان رانده بود.

فرمانروای آسمان (هوانین)، پسری به نام هوانونگ داشت. این پسر آرزومند زندگی در زمین بود. هوانین با خواست پسرش موافقت کرد و هوانونگ به همراه سه هزار تن از یارانش در کوه تابک واقع در کوهستان پاکتو فرود آمد. کوهستان پاکتو امروزه در مرز چین با کره شمالی قرار دارد (42 شمالی، 128 و 3 شرقی). هوانونگ با آدمیان همزیستی نمود و زندگی با آنان را تجربه کرد. خرس ماده ای که در یک غار می زیست، پس از 21 روز نیایش، به یک زن زیبا تبدیل شد. این زن که اونگنیو نام داشت، با هوانونگ آمیزش کرد و باردار شد. حاصل این آمیزش، پسری بود که دانگون وانگوم نام گرفت و پادشاهی کوچوسون را تأسیس کرد.

دانگون 93 سال فرمان راند و جانشینان او تا سال 108 پ.م بر شمال کره و جنوب منچوری فرمانروا بودند. نخستین پایتخت کوچوسون شهر آسادال (سرزمین زایش) نام داشت که به گمان بسیار در منچوری واقع بوده است. هنگامی که قلمرو کوچوسون به تصرف چینیها درآمد (108 پ.م) پایتخت در شهر وانگوم سونگ (پیونگ یانگ کنونی) بود.

دوران پادشاهی کوچوسون به دو دوره تقسیم می شود؛ بخش نخست به نام دانگون تا سال 1128 پ.م فرمان راند و بخش دوم نیز از این زمان تا 195 پ.م که گیجا نام گرفت. دوره سوم کوچوسون که دوره تاریخی شمرده می شود، از سال 195 پ.م آغاز شده و تا سال 108 پ.م ادامه می یابد. این دوره به نام نخستین پادشاه آن، ویمان، نام گرفته است و شامل فرمانروایی سه تن می شود.

در جنوب قلمرو کوچوسون و در نیمه جنوبی شبه جزیره کره، کنفدراسیون سامهان و حکومت جین فرمانروایی داشت که با امپراتوری چین و ژاپن نیز در ارتباط بود.

چینیها به مردم کوچوسون، دونگ یی (بربرهای شرقی) می گفتند. دونگ در زبان چینی به معنی شرق است. امیرنشین یان در اواخر سده چهارم پیش از میلاد به کوچوسون حمله کرد. امپراتوری هان در سال 108 پ.م به کوچوسون حمله کرده و شاه اوگئو را شکست داد. چینیها چهار پادگان لِلانگ، لینتون، شوانتو و ژنفان را در شمال شبه جزیره کره و شبه جزیره لیائودونگ مستقر ساختند. 50 سال طول کشید تا مردم کره توانستند پادشاهی مستقلی تشکیل دهند که شیلا نام داشت و در گوشه جنوب شرقی کره واقع بود. پادگانهای لینتون و ژنفان در سال 82 پ.م برچیده شدند ولی پادگان شوانتو که 221 هزار تن جمعیت را زیر فرمان داشت، در سال 302م برچیده شد. پادگان للانگ هم که 406 هزار تن جمعیت داشت، در سال 313م برچیده شد و پادشاهی کوگوریو بر منچوری نیز چیره شد.

فهرست شاهان کوچوسون

#	Personal Name	Hangul	Reign
1	Dangun Wanggeom	왕검	BCE 2333-BCE 2240
2	Buru	부루	BCE 2240-BCE 2206
3	Gareuk	가륵	BCE 2206-BCE 2155
4	Osa	오사	BCE 2155-BCE 2106
5	Gueul	구을	BCE 2106-BCE 2071
6	Dalmun	달문	BCE 2071-BCE 2039
7	Hanyul	한율	BCE 2039-BCE 2014
8	Seohan	서한	BCE 2014-BCE 1957
9	Asul	아술	BCE 1957-BCE 1929
10	Noeul	노을	BCE 1929-BCE 1906
11	Dohae	도해	BCE 1906-BCE 1870
12	Ahan	아한	BCE 1870-BCE 1843
13	Heuldal	흘달	BCE 1843-BCE 1800
14	Gobul	고불	BCE 1800-BCE 1771
15	Beoreum	벌음	BCE 1771-BCE 1738
16	Wina	위나	BCE 1738-BCE 1720
17	Yeoeul	여을	BCE 1720-BCE 1657
18	Dongeom	동엄	BCE 1657-BCE 1637
19	Gumoso	구모소	BCE 1637-BCE 1612
20	Gohol	고홀	BCE 1612-BCE 1601
21	Sotae	소태	BCE 1601-BCE 1568
22	Saekbullu	색불루	BCE 1568-BCE 1551
23	Amul	아물	BCE 1551-BCE 1532
24	Yeonna	연나	BCE 1532-BCE 1519
25	Solla	솔나	BCE 1519-BCE 1503
26	Churo	추로	BCE 1503-BCE 1494
27	Dumil	두밀	BCE 1494-BCE 1449
28	Haemo	해모	BCE 1449-BCE 1427
29	Mahyu	마휴	BCE 1427-BCE 1418
30	Nahyu	내휴	BCE 1418-BCE 1365
31	Deungol	등올	BCE 1365-BCE 1359
32	Chumil	추밀	BCE 1359-BCE 1351
33	Gammul	감물	BCE 1351-BCE 1342
34	Orumun	오루문	BCE 1342-BCE 1322
35	Sabeol	사벌	BCE 1322-BCE 1311
36	Maereuk	매륵	BCE 1311-BCE 1293
37	Mamul	마물	BCE 1293-BCE 1285
38	Damul	다물	BCE 1285-BCE 1266
39	Duhol	두홀	BCE 1266-BCE 1238
40	Dareum	달음	BCE 1238-BCE 1224
41	Eumcha	음차	BCE 1224-BCE 1205
42	Euruji	을우지	BCE 1205-BCE 1196
43	Mulli	물리	BCE 1196-BCE 1181
44	Gumul	구물	BCE 1181-BCE 1174
45	Yeoru	여루	BCE 1174-BCE 1169
46	Boeul	보을	BCE 1169-BCE 1158
47	Goyeolga	고열가	BCE 1158-BCE 1128

 

1.      King Munseong of Gojoseon, Gija 문성대왕 (r. 1126–1082 BCE);자수유/자서여(子須臾/子胥餘)

2.      King Janghye of Gojoseon 장혜왕 (r. 1082–1057 BCE)

3.      King Gyeonghyo of Gojoseon 경효왕 (r. 1057–1030 BCE)

4.      King Gongjeong of Gojoseon 공정왕 (r. 1030–1000 BCE)

5.      King Munmu of Gojoseon 문무왕 (r. 1000–972 BCE)

6.       King Taewon of Gojoseon 태원왕 (r. 972–968 BCE)

7.      King Gyeongchang of Gojoseon 경창왕 (r. 968–957 BCE)

8.      King Heungpyeong of Gojoseon 흥평왕 (r. 957–943 BCE)

9.      King Cheorwi of Gojoseon 철위왕 (r. 943–925 BCE)

10.  King Seonhye of Gojoseon 선혜왕 (r. 925–896 BCE)

11.  King Uiyang of Gojoseon 의양왕 (r. 896–843 BCE)

12.  King Munhye of Gojoseon 문혜왕 (r. 843–793 BCE)

13.  King Seongdeok of Gojoseon 성덕왕 (r. 793–778 BCE)

14.  King Dohoe of Gojoseon 도회왕 (r. 778–776 BCE)

15.  King Munyeol of Gojoseon 문열왕 (r. 776–761 BCE)

16.  King Changguk of Gojoseon 창국왕 (r. 761–748 BCE)

17.  King Museong of Gojoseon 무성왕 (r. 748–722 BCE)

18.  King Jeonggyeong of Gojoseon 정경왕 (r. 722–703 BCE)

19.  King Nakseong of Gojoseon 낙성왕 (r. 722–703 BCE)

20.  King Hyojong of Gojoseon 효종왕 (r. 722–703 BCE)

21.  King Cheonhyo of Gojoseon 천효왕 (r. 658–634 BCE)

22.  King Sudo of Gojoseon 수도왕 (r. 634–615 BCE)

23.  King Hwiyang of Gojoseon 휘양왕 (r. 615–594 BCE)

24.  King Bongil of Gojoseon 봉일왕 (r. 594–578 BCE)

25.  King Deokchang of Gojoseon 덕창왕 (r. 578–560 BCE)

26.  King Suseong of Gojoseon 수성왕 (r. 560–519 BCE)

27.  King Yeonggeol of Gojoseon 영걸왕 (r. 519–503 BCE)

28.  King Ilmin of Gojoseon 일민왕 (r. 503–486 BCE)

29.  King Jese of Gojoseon 제세왕 (r. 486–465 BCE)

30.  King Cheongguk of Gojoseon 청국왕 (r. 465–432 BCE)

31.  King Doguk of Gojoseon 도국왕 (r. 432–413 BCE)

32.  King Hyeokseong of Gojoseon 혁성왕 (r. 413–385 BCE)

33.  King Hwara of Gojoseon 화라왕 (r. 385–369 BCE)

34.  King Seolmun of Gojoseon 설문왕 (r. 369–361 BCE)

35.  King Gyeongsun of Gojoseon 경순왕 (r. 361–342 BCE)

36.  King Gadeok of Gojoseon 가덕왕 (r. 342–315 BCE)

37.  King Samhyo of Gojoseon 삼효왕 (r. 315–290 BCE)

38.  King Hyeonmun of Gojoseon 현문왕 (r. 290–251 BCE)

39.  King Jangpyeong of Gojoseon 장평왕 (r. 251–232 BCE)

40.  King Jongtong of Gojoseon 종통왕 (r. 232–220 BCE)

41.  King Ae of Gojoseon 애왕 (r. 220–195 BCE)

 

پادشاهی کوگوریو

پادشاهی کوگوریو در شبه جزیره کره

دولت کوگوریو در سال 37 پ.م در شمال کره تأسیس شد و تا 21 سپتامبر 668م پابرجا ماند. پایتخت این دولت در 40 سال نخست در جولبون (هوانرِن امروزی: 41 و 16 شمالی، 125 و 22 شرقی) بود و سپس به گونگنائه (جیان امروزی در استان جیلین در چین: 41 و 8 شمالی، 126 و 11 شرقی)، در صد کیلومتری شرق جولبون  منتقل شد. پایتخت کوگوریو در 427م از گونگنائه به پیونگ یانگ (39 و 2 شمالی، 125 و 45 شرقی)، در 250 کیلومتری جنوب غربی گونگنائه برده شد و تا فروپاشی این پادشاهی، پایتخت در همانجا باقی ماند. قلمرو کوگوریو در سال 476م به بیشترین گستره خود رسید. جمعیت این پادشاهی در هنگام فروپاشی در سال 668م، حدود سه و نیم میلیون نفر بود.

پس از سقوط دولت کوچوسون در سال 108 پ.م، شبه جزیره کره زیر فرمان امپراتوری چین قرار گرفت. مردم کره کوشیدند تا خود را از زیر سلطه امپراتوری هان خارج کنند. نتیجه این کوششها، ایجاد حکومتهای محلی مانند پویو بود.

حکومت پویو در اواخر سده دوم پیش از میلاد در منچوری تشکیل شد و تا 494م پابرجا بود. پایتخت آن در جایی بود که امروزه شهر نونگ آن (44 و 26 شمالی، 125 و 10 شرقی) در استان جیلین چین واقع است. حکومت پویو شرقی در سال 86 پ.م از پویو جدا شد و تا 410م به حیات خود ادامه داد. دومین شاه پویو شرقی گوموا نام داشت که از 48 تا 7پ.م فرمان راند. گوموا روزی در پای یک کوه، بانو یوهوا (دختر رودخانه هابک) را دید و او را به کاخ خود برد. یوهوا از هاموسو (پسر آسمان) باردار شده بود و جومونگ را به دنیا آورد. جومونگ مورد رشک برادران خود (پسران گوموا) قرار گرفت و ناچار به گریز شد. او به جولبون گریخت و در 21 سالگی توانست پادشاهی کوگوریو را در آنجا تأسیس کند. (37 پ.م)

گوموا در سال 7پ.م درگذشت و پسرش تسو به شاهی پویو شرقی رسید. جنگ میان تسو و جانشینان جومونگ ادامه داشت تا آنکه نوه جومونگ در سال 22م توانست تسو را از پای درآورد.

ششمین پادشاه که تائجو نام داشت، در 6 سالگی بر تخت نشست و 93 سال فرمان راند. او رتبه دوم را در میان شاهان همه تاریخ، از نظر مدت پادشاهی داراست. رتبه نخست از آن پِپی دوم است که 94 سال فرعون مصر بود (سده بیست و سوم پیش از میلاد).

دودمان هان در سال 220م سقوط کرد و دولت وِی در شمال چین به قدرت رسید. این دولت در سال 244م به شبه جزیره لیائودونگ در غرب کوگوریو حمله کرد و سپس به مرزهای کوگوریو نیز لشکر کشید و پایتخت آن را به دست غارت داد.

کوگوریو در سال 313م به لیائودونگ لشکر کشید و توانست پادگان چینی لِلانگ را تصرف کند. بدین ترتیب، سلطه چهارصد ساله چین بر شمال کره پایان یافت.

هسیانبِی ها که از اهالی مغولستان بودند و بر بخشی از چین هم فرمان می راندند، در زمستان آغاز سال 342م به کوگوریو حمله کردند. آنان پس از غارت پایتخت، بسیاری از اهالی کوگوریو را به اسارت گرفتند. قلمرو پویو نیز که در شمال شرق کوگوریو واقع بود، در سال 346م توسط هسیانبی ها غارت شد.

در سال 371م، پادشاه پاکچه (گونچوگو) به کوگوریو حمله کرد و شاه کوگوگ وون را در نبردی نزدیک پیونگ یانگ از پای درآورد. دولت پاکچه در جنوب غرب شبه جزیره کره قرار داشت و از سال 18 پ.م تا سال 660م فرمانروایی می کرد.

هفدهمین شاه کوگوریو که سوسوریم نام داشت، در سال 372م آیین بودا را، مذهب رسمی کشور اعلام کرد.

ارتش کوگوریو در زمان پادشاهی گوانگاتو (391 تا 413م) به اوج نیرومندی خود رسید. این پادشاه توانست بر 64 شهر و 1400 روستا دست یابد. او با خُتَنیهای مغولستان و دولتهای پویو در شمال، شیلا و پاکچه در جنوب و ژاپن در آن سوی دریای شرق وارد جنگ شد و به پیروزی دست یافت. دولت یان پسین نیز که بر شرق چین فرمان می راند، در سال 404م از گوانگاتو شکست خورد. یک سنگ نوشته از این پادشاه به جا مانده که در شهر جیان قرار دارد. قلمرو کوگوریو در زمان گوانگاتو سه چهارم شبه جزیره کره را شامل می شد و بخشی از گوشه جنوب شرقی روسیه کنونی را هم در بر داشت.

جانگسو که جانشین گوانگاتو شد، در سال 479م توانست به همراه خان روران، بر طوایف دیدویو در شرق مغولستان چیره شود و قلمرو پادشاهی کوگوریو را به بیشترین حد خود برساند.

حکومت پویو در سال 494م توسط پادشاهی کوگوریو برچیده شد.

در اوایل سده ششم میلادی پادشاهی کوگوریو دچار جنگ داخلی شد و رو به نشیب گذاشت. دو پادشاهی شیلا و پاکچه همدست شدند و در 551م به جنوب کوگوریو تاختند و دست به غارت زدند. پادشاهی شیلا از میانه سده ششم کوشید تا روابط خود را با امپراتوری چین گسترش دهد. نتیجه این کوششها، ورود فرهنگ و فنون از سرزمین چین به قلمرو شیلا در جنوب شرق کره بود. سرانجام نیز دو پادشاهی پاکچه و کوگوریو توسط شیلا و با همدستی امپراتوری چین برچیده شدند.

در ژوئن 598م نبرد لینیوگوان در گذر شانهای (40 و 1 شمالی، 119 و 45 شرقی) در 300 کیلومتری شرق پکن روی داد. سپاه 70 هزار نفری کوگوریو و مغولان توانست بر سپاه 300 هزار نفری امپراتوری سویی چیره شود. دولت سویی در سال 589م بر سراسر چین دست یافت و پس از چهار سده سرزمین چین دوباره زیر فرمان یک امپراتوری درآمد. چینیها بار دیگر در سال 612م از کره ایها شکست خوردند. این بار سپاه 300 هزار نفری سویی به پیونگ یانگ حمله کرد. این سپاه در حال گذر از رود سالسو در نزدیکی پایتخت بود که کره ایها سد روی رودخانه را شکستند و همه چینیها غرق شدند.

یونگنیو که در 618م به شاهی رسید، تصمیم گرفت تا از نیرومندتر شدن سرداری به نام یون گاسومون جلوگیری کند و او و همراهانش را از پای درآورد؛ ولی گاسومون پیشدستی نمود و شاه را در زمستان 642م بکشت. بوجانگ به شاهی برگزیده شد ولی یون گاسومون فرمانروای حقیقی بود. امپراتور چین (تایزونگ) در تابستان 645م به کوگوریو لشکر کشید. چینیها با همراهی پادشاهی شیلا در سال 660م بر قلمرو پاکچه در جنوب غرب کره حمله کردند و این دولت را برانداختند. کوگوریو در سالهای 661 و 662م مورد حمله قرار گرفت ولی پیروز شد. یون گاسومون در پاییز 666م درگذشت و پسرش یون نامسانگ به فرماندهی سپاه رسید.

شهر سیسونگ (فوشون کنونی: 41 و 52 شمالی، 123 و 54 شرقی) در سال 667م به تصرف چینیها درآمد. شهر پویو (سیپینگ کنونی: 43 و 10 شمالی، 124 و 22 شرقی) نیز در بهار 668م تصرف شد. سرانجام در 21 سپتامبر 668م، پیونگ یانگ که در محاصره ارتش شیلا بود، توسط آنان و با همراهی چینیها گشوده شد و سراسر شبه جزیره کره زیر فرمان پادشاهی شیلا قرار گرفت.

شاهان کوگوریو

 

Goguryeo

1.     King Chumo 37-19 BCE

2.     King Yuri 19 BCE-18 CE

3.     King Daemusin 18-44

4.     King Minjung 44-48

5.     King Mobon 48-53

6.     Taejo the Great 53-146

7.     King Chadae 146-165

8.     King Sindae 165-179

9.     King Gogukcheon 179-197

10.                        King Sansang 197-227

11.                        King Dongcheon 227-248

12.                        King Jungcheon 248-270

13.                        King Seocheon 270-292

14.                        King Bongsang 292-300

15.                        King Micheon 300-331

16.                        King Gogug-won 331-371

17.                        King Sosurim 371-384

18.                        King Gogug-yang 384-391

19.                        King Gwanggaeto 391-413

20.                        King Jangsu 413-490

21.                        King Munja 491-519

22.                        King Anjang 519-531

23.                        King An-won 531-545

24.                        King Yang-won 545-559

25.                        King Pyeong-won 559-590

26.                        King Yeong-yang 590-618

27.                        King Yeong-nyu 618-642

28.                        King Bojang 642-668

 

دولت واندالها

واندالها شاخه ای از ژرمنها بودند که در شبه جزیره بالکان به سر می بردند و از 429 تا 15 دسامبر 533م بر شمال آفریقا فرمان می راندند.

واندالها در 271 و 279م از نیروهای امپراتوری روم در بالکان شکست خوردند ولی در 334م بر گوتها در منطقه دانوب پیروز شدند.

گودگیسل در سال 406م در 47 سالگی درگذشت و پسرش گوندریک به شاهی واندالها رسید و تا 428م فرمان راند. واندالها به همراه آلانها و سوئبها در 31 دسامبر 406م از رود راین گذشتند و وارد سرزمین گالیا شدند. شهر بوردو فرانسه در سال 407م به تصرف واندالها درآمد. آنان در 13 اکتبر 409م از کوههای پیرنه گذشتند و وارد اسپانیا شدند. ویزیگوتها در 419م به اسپانیا حمله کردند و واندالها ناچار به جنوب غربی اسپانیا رفتند. جنوب اسپانیا به نام آنان، واندالسیا یا اندلس نامیده شد. آتاکس که شاه آلانها در پرتغال بود، در سال 426م درگذشت و گوندریک بر آلانها هم فرمانروا شد.

گیسریک در 428م به شاهی رسید و تا 477م فرمان راند. واندالها در 429م شمال آفریقا را تصرف کردند و مدیترانه را زیر فرمان آوردند. گیسریک در 19 اکتبر 439م شهر باستانی کارتاژ در تونس امروزی را تصرف کرد. جزیره سیسیل نیز در سال 440م تصرف شد. شمال آفریقا در 442م به طور کامل از دست رومیان درآمد. جزیره مالت در 20 آوریل 454م به دست واندالها افتاد و تمام رومیان کشته شدند. در 2 ژوئن 455م واندالها وارد شهر رم شده و این شهر را به مدت دو هفته به دست غارت و تخریب دادند. شهر کاپوا نیز در 456م ویران گردید ولی ریکیمر (سردار رومی) در همین سال توانست آنان را در نبرد دریایی کورسیکا شکست دهد. افزون بر نیروهای روم غربی، ناوگان امپراتوری روم شرقی نیز در دریای مدیترانه از واندالها شکست خورد (468م). سرزمین اپیروس (آلبانی کنونی) در 469م به دست واندالها افتاد. سرانجام پیمان صلحی میان فرستاده بیزانس و گیسریک در سال 474م بسته شد. گیسریک در 25 ژانویه 477م در 88 سالگی درگذشت.

هونریک از 477 تا 23 دسامبر 484م، گونتاموند تا 496م، تراساموند تا 524م، هیلدریک تا 530م و سرانجام گلیمر تا 533م بر واندالها فرمان راندند.

نیروهای بیزانس در 21 ژوئن 533م از تنگه بوسفور راهی شمال آفریقا شدند. این سپاه شامل 5 هزار سوار، 13 هزار پیاده، 500 کشتی باری و 92 ناو جنگی می شد و فرماندهی آن بر عهده بلیساریوس بود. بیزانسیها در 14 سپتامبر در آفریقا پیاده شدند و در دکیمیوم (نزدیک کارتاژ) بر گلیمر چیره گشتند. شهر کارتاژ در 13 اکتبر به تصرف بیزانسیها درآمد. سرانجام واندالها در تیکامرون شکست خوردند و گلیمر به کوهستان گریخت (15 دسامبر 533م). گلیمر در 534م تسلیم شد و در 553م درگذشت. بدین ترتیب، فرمانروایی 104 ساله واندالها بر شمال آفریقا پایان یافت و این سرزمین ضمیمه قلمرو امپراتوری بیزانس شد.

 

اوستروگوتها

پادشاهی اوستروگوتها در ایتالیا از 15 مارس 493 تا اکتبر 552م ادامه داشت. پایه گذار این دولت، تئودوریک نام داشت که در 30 اوت 526م درگذشت.

گوتها که دسته ای از ژرمنها بودند، در سال 257م به دو شاخه غربی (ویزیگوتها) و شرقی (اوستروگوتها) تقسیم شدند. ارماناریک در اواخر سده سوم میلادی به رهبری اوستروگوتها رسید. او در سال 372م در جنگ با هونها کشته شد. هونها در این سال از رود ولگا گذشتند و اوستروگوتها را در اوکراین شکست دادند. اوستروگوتها در 455م با اجازه امپراتور روم، سرزمینهای پانونیا و دالماسی را تصرف کردند.

در سال 475م تئودومیر درگذشت و پسر 21 ساله اش تئودوریک به رهبری اوستروگوتها رسید. تئودوریک از 10 سالگی به عنوان گروگان در قسطنطنیه (پایتخت بیزانس) نگاه داشته شده بود. او بر بخش وسیعی از شبه جزیره بالکان فرمان می راند. تئودوریک در پاییز سال 488م با سپاهی 20 هزار نفره رهسپار ایتالیا شد. ایتالیا از تابستان سال 476م و پس از سقوط امپراتوری روم غربی، زیر فرمان اودواکر بود. جنگ میان تئودوریک و اودواکر چهار سال به درازا کشید. اودواکر در 28 اوت 489م در نبرد ایسونزو شکست خورد. نیروهای اودواکر در یکم آوریل 490م در میلان تسلیم شدند. اودواکر در 11 اوت 490م در کنار رود آدا شکست خورد. وی سرانجام در 25 فوریه 493م در راونا تسلیم شد و در 15 مارس در 58 سالگی کشته شد. تئودوریک در ایتالیا به شاهی رسید و تا 526م فرمان راند.

شهر بلگراد در سال 504م به تصرف تئودوریک درآمد. این شهر از 488م در تصرف گپیدها بود. تئودوریک در 510م منطقه پروانس در جنوب شرقی فرانسه را ضمیمه قلمرو خود ساخت. پروانس در 563م دوباره به دست فرانکها افتاد. قلمرو ویزیگوتها در اسپانیا نیز در سال 511م به زیر فرمان تئودوریک درآمد. بوئِتیوس، فیلسوف ایتالیایی، در سال 522م به صدارت برگزیده شد ولی کمی بعد به اتهام دسیسه چینی بر ضد تئودوریک زندانی و در 23 اکتبر 524م کشته شد. تئودوریک در 30 اوت 526م درگذشت و نوه اش، آتالاریک در 10 سالگی جانشین او شد.

آتالاریک به سبب زیاده روی در عمل جنسی، در دوم اکتبر 534م و در 18 سالگی درگذشت. مادر او (آمالاسونتا) که در مدت 8 سال، نایب السلطنه بود، پادشاهی را به پسرعموی خود پیشنهاد داد. تئوداهاد ملکه را به زندان انداخت. ملکه هم از بیزانس یاری خواست. آمالاسونتا در اوایل ماه می 535م اعدام شد.

امپراتور یوستینیانوس فرمان حمله به ایتالیا را صادر کرد و سپاهیان بیزانس به فرماندهی بلیساریوس در دسامبر 535م رهسپار شدند. بدین ترتیب جنگهای گوتیک آغاز شد که تا اکتبر 554م ادامه داشت.

در 31 دسامبر 535م اوستروگوتها در سیراکوز شکست خوردند و سیسیل به طور کامل به دست بیزانسیها افتاد. شهر رم نیز در 9 دسامبر 536م تصرف شد. ویتیگس که در 536م جانشین تئوداهاد شده بود، شهر رم را محاصره کرد ولی در 12 مارس 538م محاصره را رها کرد. شهر راونا در 540م به تصرف بلیساریوس درآمد و ویتیگس کشته شد. توتیلا در 542م توانست شهر ناپل را پس از 6 سال، از تصرف بیزانسیها خارج کند. شهر رم نیز در 17 دسامبر 546م به دست توتیلا افتاد. رم در 16 ژانویه به دست توتیلا افتاد. توتیلا در ژوئیه 552م در جنگ با نارسس بیزانسی کشته شد. اوستروگوتها در اکتبر 552م نیز از بیزانسیها شکست خوردند و فرمانروایی آنان بر ایتالیا پایان یافت.

شاهان اوستروگوت در ایتالیا

• Theoderic the Great (Thiudoric) 489-526
• Athalaric (Atthalaric) 526-534
• Theodahad (Thiudahad) 534-536
• Witiges (Wittigeis) 536-540
• Ildibad (Hildibad) 540-541
• Eraric the Rugian (Heraric, Ariaric) 541
• Totila (Baduila) 541-552
• Teia (Theia, Teja) 552-553

 

امپراتوری مغول

چنگیزخان مغول که پایه گذار امپراتوری مغولان بود، در دیماه 533خ زاده شد و در 3 شهریور 606خ درگذشت. امپراتوری مغول در بهار 1206م پدید آمد و در 14 سپتامبر 1368م برچیده شد.

سرزمین مغولستان از هزاران سال پیش، محل زندگی طوایف صحرانشین بوده است. هسیونگنوها (هونها) از سده سوم پیش از میلاد تا سده پنجم میلادی، رورانها از میانه سده چهارم تا میانه سده ششم میلادی، گوک ترکها از 552 تا 744م، اویغورها از 744 تا 848م، قرقیزها از 848 تا 922م و ختنیها از 922 تا 1125م بر مغولستان فرمان راندند.

طوایف مغول از سده دهم میلادی وارد تاریخ می شوند. آنان زیر فرمان حکومت خانات خاماگ بودند. تموچین که بعدها به چنگیز مشهور شد، در سال 1189م به مقام خانی دست یافت. او که در 16 سالگی (1171م) پدرش را از دست داده بود، پس از رسیدن به حکومت کوشید تا طوایف پراکنده مغول را در زیر یک پرچم گرد آورد. چنگیزخان در 1202م تاتارها را به اطاعت واداشت و با متحد کردن قبایل و طوایف گوناگون در بهار 1206م امپراتوری مغول را تأسیس کرد.

مغولان در اوت 1211م با دولت جین در شمال چین وارد جنگ شدند و در یکم ژوئن 1215م توانستند شهر پکن (پایتخت دولت جین) را تصرف کنند. دولت جین پایتخت را به کایفنگ منتقل کرد. شهر کاشغر (پایتخت قراختائیان) در 1218م به اشغال مغولان درآمد و این دولت که در 1125م تأسیس شده بود، برچیده شد.

چنگیزخان برای برقراری روابط اقتصادی با ایران، فرستادگانی را به سوی مرز خوارزمشاهیان راهی کرد. این فرستادگان در شهر اوترار (واقع در قزاقستان کنونی) به دست حاکم شهر کشته شدند. خبر به چنگیزخان رسید و او حمله به ایران را به ادامه فتوحات در چین ترجیح داد و در 1219م رهسپار فرارود شد. شهر بخارا در 11 فوریه 1220م (29 بهمن 598خ) گشوده شد و 30 هزار تن از مردان شهر کشته شدند. شهر سمرقند (پایتخت خوارزمشاهیان) در 17 مارس (4 فروردین 599خ) تصرف شد. مرو در 5 مارس 1221م (21 اسفند 599خ) و نیشابور در 5 آوریل (23 فروردین 600خ) تصرف شد.

در 31 می 1223م روسها و کومانها در کنار رود کالکا از مغولان شکست خوردند. چنگیزخان در 18 اوت 1227م (3 شهریور 606خ) درگذشت و همه مغولان برای شرکت در نشست مشورتی برای انتخاب خان جدید، به مغولستان بازگشتند. اوکتای پسر چنگیزخان در 1229م به خانی برگزیده شد. مساحت امپراتوری مغول در هنگام مرگ چنگیزخان، حدود 24 میلیون کیلومتر مربع بود.

در 9 فوریه 1234م دولت جین که در 1115م توسط جورچِنها تأسیس شده بود برچیده شد. یورش مغولان به شبه جزیره کره از 1236م آغاز شد. شهر مسکو در روسیه در دسامبر 1237م غارت شد. شهر کییف اوکراین در 6 دسامبر 1240م به تصرف درآمد. پیشروی مغولان در اروپا همچنان ادامه داشت به طوری که شهر کراکو در لهستان در 18 مارس 1241م غارت شد. سپاهیان لهستانی و آلمانی در 9 آوریل در لیگنیتس از باتوخان مغول شکست خوردند. مجارها نیز دو روز بعد در نبرد موهی شکست را پذیرفتند. شهر زاگرب در 27 دسامبر 1241م تصرف شد. با مرگ اوکتای در 11 دسامبر 1241م، ماشین جنگی مغولان از پیشروی در اروپا بازماند.

گیوک پسر اوکتای به مقام خانی برگزیده شد و تا 22 ژوئیه 1249م فرمانروایی کرد. در زمان او و جانشینش (منگو)، فرستادگانی از اروپا به مغولستان رفتند.

منگو پسر تولی پسر چنگیز در یکم ژوئیه 1251م به خانی برگزیده شد و تا 23 سپتامبر 1259م فرمان راند. هولاکو در 1253م به حکومت ایران منصوب شد و دولت ایلخانیان تأسیس گردید. دژ الموت در 19 نوامبر 1256م (6 آذر 635خ) به تصرف هولاکوخان درآمد و دولت اسماعیلیان که در 1090م توسط حسن صباح تأسیس شده بود، برافتاد. مغولان در 1257م وارد ویتنام شده و پایتخت آن، هانوی را غارت کردند. خلافت عباسی هم که در سال 750م تأسیس شده بود، در 10 فوریه 1258م (29 بهمن 636خ) برچیده شد.

قوبیلای پسر منگو قاآن از 3 ژوئن 1260 تا 18 فوریه 1294م خان مغولان بود. ایلخانان ایران از 1260م دیگر زیر فرمان خان بزرگ نبودند. مغولان در 3 سپتامبر 1260م در عین جالوت (شمال بیت المقدس) از مسلمانان مصر شکست خوردند و پیشروی آنان به سوی آفریقا ناکام ماند. قوبیلای در 18 دسامبر 1271م خود را امپراتور نامید و بدین ترتیب دولت مغولی یوان در شمال چین تأسیس شد و تا 1368م پابرجا ماند. مغولان به ژاپن نیز حمله کردند ولی در 20 نوامبر 1274م در بونِی در کاماکورا شکست خوردند. دولت سونگ جنوبی که در 1126م تأسیس شده بود، در 19 مارس 1279م برچیده شد و سراسر چین به زیر فرمان مغولان درآمد. در این زمان مساحت قلمرو امپراتوری مغول به 33 میلیون کیلومتر مربع رسید و 110 میلیون نفر جمعیت داشت که بیش از یک چهارم جمعیت آن روز جهان را در بر می گرفت. ناوگان مغولان در 15 اوت 1281م در سواحل ژاپن بر اثر طوفان شدید نابود شد. مغولان در 1284م برای دومین بار از ویتنامیها شکست خوردند. سومین حمله مغولان به ویتنام در 1288م نیز با پیروزی ویتنام همراه بود. آخرین لشکرکشی مغولان در زمان قوبیلای قاآن، حمله آنان به جزیره جاوه در اندونزی کنونی در 1293م بود.

حمله مغولان به برمه از 1277م آغاز شد. پادشاهی پاگان در برمه که در 23 دسامبر 849م تأسیس شده بود، در 17 دسامبر 1297م برافتاد. غازان خان که از 1295 تا 1304م فرمانروای ایران بود، در 19 ژوئن 1295م (5 تیر 674خ) در منطقه لار دماوند مسلمان شد و پیرو او، صد هزار تن از مغولان هم مسلمان شدند. ازبک خان که در ژانویه 1313م به فرمانروایی دشت قبچاق (اردوی زرین) رسید، در 1315م مسلمان شد و اسلام در قلمرو او نیز گسترش یافت.

دولت ایلخانان در 1335م در ایران برافتاد و سرداران مغول بر سر تخت و تاج با یکدیگر درگیر شدند. دولت مغولی آل جلایر در عراق از 1340 تا 1410م فرمان راند. طغاتیمور از اوت 1336م بر فرارود و شمال خراسان فرمان می راند و در 1337 و 1339م به غرب ایران لشکر کشید ولی ناکام ماند. او در 14 دسامبر 1353م (یکم دیماه 732خ) به دست رهبر سربداران کشته شد.

تغان تیمور خان دوازدهمین و آخرین امپراتور یوان بود که در 19 ژوئیه 1333م به امپراتوری رسید و تا 23 می 1370م که درگذشت، فرمانروای مغولان و چینیها بود. امپراتوری یوان در سپتامبر 1368م از سرزمین چین برچیده شد و تغان تیمور از پکن به شانگدو در 280 کیلومتری شمال پکن رفت و در 1370م در یینگ چانگ درگذشت. پس از مرگ او، دولت یوان شمالی در مغولستان و به پایتختی قراقروم (47 و 12 شمالی، 102 و 49 شرقی) تأسیس شد که تا 1691م پابرجا بود.

قلمرو وسیع امپراتوری مغول میان امپراتوری مینگ در چین، امپراتوری گورکانی در ایران و اردوی زرین در دشت قبچاق تقسیم شد.

 

سامانیان

دولت سامانیان از امرداد 253 تا 8 آبان 378خ در فرارود و خراسان فرمانروایی داشت. قلمرو این دولت در سال 307خ، دو میلیون و 850 هزار کیلومتر مربع وسعت داشت و شامل بخشهایی از کشورهای امروزی ایران، پاکستان، افغانستان، ترکمنستان، تاجیکستان، ازبکستان، قرقیزستان و قزاقستان می شد.

از میان رفتن حکومت طاهریان در 252خ و ضعف و ناتوانی تدریجی ای که از غلبه ترکان در دستگاه خلافت پدید آمد، سرزمینهای خاوری خلافت را از نفوذ خلیفه و از امکان به کار بستن قدرت عملی او آزاد کرد. در چنین ایمنی و آسودگی ای که به ویژه دوری از بغداد آن را بی دغدغه می‌ساخت، سرزمین فرارود که از عهد طاهریان یا پیش از آن به آل سامان واگذار شده بود، به رهبری فرماندهان این خاندان، مرکز یک دولت قدرتمند شد و خراسان و ری، و مدتی هم، گرگان، طبرستان و سیستان، از سوی خلیفه یا به حکم پیروزی و غلبه، به قلمرو آنها پیوست. با آن که پیروزی این خاندان بر گرگان، طبرستان و سیستان همیشگی نبود و چندان دوام نداشت، ولی خراسان و فرارود در بخش عمده دوره فرمانروایی سامانیان، از مداخله مستقیم کارگزاران خلیفه آزاد ماند و باقی‌مانده دنیای باستانی ایران، در شکل اسلامی خود، در همه این سرزمینها، زندگی تازه ای یافت.

در دوره سامانیان، زبان فارسی از پیشرفت و شکوفایی زیادی برخوردار شد. با آن که سامانیان در کارهای اداری زبان عربی را به کار می‌بردند و آن را نشان وحدت خلافت می‌شمردند، امکان آن را فراهم آوردند تا شاعران فارسی دری همچون رودکی سمرقندی (درگذشته 320خ) و دقیقی توسی (درگذشته 356خ) از نخستین کسانی باشند که با گونه‌ای از زبان ملی خود که از تکمیل و آمیختن لهجه ‏های محلی گوناگون فراهم آمده بود مطلب بنویسند. این زبان در دربار سامانیان پذیرفته شد و سرانجام به عنوان زبان فارسی نوین گسترش پیدا کرد که با اندکی تغییرات آوایی تا زمان حاضر بر جای مانده‌است. فارسی نوین به خط عربی نوشته شد و رفته رفته هر چه بیشتر واژه‌های عربی به آن راه یافت که این امر تا اندازه ای نتیجه پیشرفت جهانی تمدن اسلام بوده‌است.

آثار ادبی و علمی و تاریخی ارزشمندی در دوره سامانیان نگاشته شد. نخستین برگردان فارسی از قرآن در دوره اسماعیل نوشته شد. تاریخ بلعمی که به نوعی برگردان فارسی از تاریخ طبری بود، نیز در دوره سامانی به نگارش درآمد.

سامان خدا در آغاز سده دوم هجری، رئیس دهکده سامان در نزدیکی بلخ بود. او با والی خراسان، اسد بن عبدالله قصری (102 تا 106خ)، دوستی نزدیکی داشت. سامان خدا که زرتشتی بود، پس از مسلمان شدن، نام پسرش را به یاد اسد بن عبدالله، اسد گذاشت. فرزندان اسد بن سامان خدا در سال 198خ از سوی مأمون عباسی به حکومت شهرهای خراسان و فرارود منصوب شدند.

نوح در سمرقند از 198 تا 222خ. نوح در 219خ به شهر اسپیجاب که در قلمرو ترکان قرلق بود، حمله کرد و آنان را شکست داد. برادر او (احمد) که فرمانروای فرغانه بود، از 222خ بر سمرقند هم فرمان می راند.

الیاس در هرات از 198 تا 235خ. ابراهیم پسر الیاس از 235 تا 246خ در هرات فرمان راند. او مدتی هم سپهسالار دولت طاهریان بود.

یحیی در چاچ و اشروسنه (ازبکستان کنونی) از 198 تا 234خ.

احمد در فرغانه از 198 تا 243خ. او از 234خ بر چاچ هم فرمان می راند.

نصر پسر احمد از 243 تا 3 شهریور 271خ. مرکز حکومت او در سمرقند بود. نصر را باید پایه گذار دولت سامانیان شمرد. او برادرش اسماعیل را در امرداد 253خ به حکومت بخارا منصوب کرد و دولت سامانی به طور رسمی پدید آمد.

اسماعیل پسر احمد از 3 شهریور 271 تا 8 آذر 286خ. او که از 253خ حاکم بخارا بود، در 271خ مرکز حکومت را از سمرقند به بخارا منتقل کرد. دولت قراخانیان که ترکان قَرلُق بودند، همسایه شمالی و شرقی سامانیان شمرده می شدند. اسماعیل در سال 272خ آنان را شکست داد و شهر تراز را که امروزه در قزاقستان قرار دارد، تصرف و کلیسای نستوریان را به مسجد تبدیل کرد. عمرو پسر لیث صفاری (حاکم سیستان) در 4 اردیبهشت 279خ در جنگی که در نزدیکی بلخ روی داد، شکست خورد و به اسارت اسماعیل درآمد. سامانیان با علویان طبرستان هم در جنگ بودند. محمد بن هارون سرخسی (سردار سپاه سامانی)، محمد بن زید علوی را شکست داد و پس از مرگ محمد بن زید در 16 مهر 279خ، طبرستان هم برای مدتی به قلمرو سامانیان ضمیمه شد. ترکان در 30 خرداد 283خ بار دیگر از اسماعیل شکست خوردند. امیر اسماعیل در 8 آذر 286خ در 58 سالگی درگذشت.

احمد پسر اسماعیل از 8 آذر 286 تا 26 دی 292خ. حکومت سیستان در 14 امرداد 290خ از سوی احمد به سیمجور واگذار شد. شهر زرنگ (مرکز ولایت سیستان) در 5 امرداد 292خ، پس از 9 ماه محاصره، دوباره به تصرف سامانیان درآمد. در دیماه 292خ علویان به رهبری ناصر کبیر توانستند سپاه سامانی را در نزدیکی چالوس شکست دهند و طبرستان را دوباره تصرف کنند. علویان تا سال 307خ بر طبرستان فرمان راندند. احمد بن اسماعیل در 26 دیماه 292خ به دست غلامانش کشته شد.

نصر پسر احمد از 26 دی 292 تا 15 خرداد 321خ. او 8 ساله بود که به قدرت رسید. در دوم فروردین 293خ قیام اسحاق بن احمد (برادر اسماعیل) سرکوب شد. احمد بن سهل در سال 298خ در مرو شورید ولی در آذرماه دستگیر شد و در اردیبهشت 299خ در زندان بخارا درگذشت. لیلی بن نعمان (سردار علویان طبرستان) در فروردین 300خ شهر نیشابور را از سامانیان گرفت ولی تنها سه ماه بر آن چیره بود. سامانیان به فرماندهی سیمجور در 5 اردیبهشت 302خ از حسن بن قاسم علوی (داعی صغیر) در گرگان شکست خوردند و این شهر دوباره به تصرف علویان درآمد. در اردیبهشت 302خ احمد بن محمد صفاری در سیستان به قدرت رسید و از چیرگی سامانیان بر آن سرزمین کاسته شد. احمد تا 342خ بر سیستان فرمانروا بود. شهر ری در امرداد 305خ به تصرف سامانیان درآمد و قلمرو علویان محدود به طبرستان شد. دولت علویان که در 243خ تأسیس شده بود، سرانجام در 25 آبان 307خ برچیده شد. در این روز، آخرین حاکم علوی در ساری و به دست اسفار پسر شیرویه (سردار سامانی) کشته شد. دولت زیاریان در همین سالها و توسط مرداویج تأسیس شد. وشمگیر (برادر مرداویج) که حاکم طبرستان بود (313 تا 346خ) در امرداد 315خ گرگان را به ماکان کاکی واگذاشت تا او از فرمانبرداری دولت سامانی دست بکشد. ماکان هم چنین کرد ولی در جنگ با برادر زنش (ابوعلی چغانی) که سپهسالار سامانییان بود، در 30 امرداد 319خ کشته شد. ابوالفضل محمد بن عبیدالله بلعمی که از 301 تا 316خ وزیر نصر بن احمد سامانی بود، در 3 آذر 319خ درگذشت. ابوعلی بن محتاج که از سوی سامانیان والی خراسان بود، در 8 دی 319خ در جنگ با سپاه دولت آل بویه، در اسحاق آباد دامغان کشته شد. نصر دوم در 15 خرداد 321خ از حکومت کناره گیری کرد و در 21 فروردین 322خ بر اثر بیماری سل و در 37 سالگی درگذشت. گفته اند که چون نصر به مذهب قرمطی (اسماعیلی) گرویده بود، پسرش (نوح) برای حفظ جان پدر، از او خواست تا از امارت کناره بگیرد.

نوح پسر نصر از 15 خرداد 321 تا 13 امرداد 333خ. ابوعلی چغانی که از 318خ جانشین پدرش در حکومت خراسان و سپهسالاری دولت سامانی شده بود، در بهمن 323خ شهر ری را تصرف کرد و آل بویه را تا جنوب غربی ایران عقب راند و سپاه سامانی تا همدان و لرستان و کردستان پیشروی کرد. نوح امانی به سبب گسترش قلمرو سامانی، ابوعلی را از ولایت داری خراسان برکنار و به ولایت داری غرب ایران منصوب کرد. ابوعلی از این تنزّل مقام دلگیر شد و شورید. او در دیماه 325خ بخارا را گرفت ولی سه ماه بعد، از امیر نوح شکست خورد و گریخت. ابوعلی چغانی در آذر 327خ تسلیم شد و در اردیبهشت 331خ دوباره به حکومت خراسان منصوب شد. منصور بن قراتگین که جانشین ابوعلی در خراسان شده بود، در خرداد 330خ در اصفهان از آل بویه شکست خورد و به ری عقب نشست و دو ماه بعد در همانجا درگذشت.

عبدالملک پسر نوح از 13 امرداد 333 تا 7 آذر 340خ. سامانیان به فرماندهی محمد بن ماکان در تیرماه 334خ از آل بویه به فرماندهی ابن عمید در اصفهان شکست خوردند. ابوعلی احمد بن محمد چغانی در آبان 334خ در ری و بر اثر بیماری وبا درگذشت. او در 332خ از حکومت خراسان عزل شده و به رکن الدوله دیلمی پیوسته بود. ابوسعید بکر بن مالک فرغانی که در 333خ سپهسالار سامانی و والی خراسان شده بود، در آذر 335خ در بخارا و به دست آلپ تگین کشته شد. آلپ تگین از ترکان بانفوذ دربار سامانی بود. آلپ تگین در بهمن 339خ والی خراسان شد و پس از مرگ عبدالملک، بر ضد حکومت منصور سامانی شورید.

منصور پسر نوح از 7 آذر 340 تا 17 خرداد 356خ. آلپ تگین از سامانیان شکست خورد و به غزنین رفت. او دولت غزنوی را در 341خ تأسیس کرد که تا 565خ پابرجا بود.

نوح پسر منصور از 17 خرداد 356 تا 5 امرداد 376خ. دولت غزنویان در زمان فرمانروایی نوح سوم سامانی به قدرت روزافزونی دست یافت؛ چون سبکتکین در 29 فروردین 356خ در غزنین به حکومت رسیده بود. ابوعبدالله احمد بن محمد جیهانی که در امرداد 353خ به وزارت رسیده بود، در آذر 356خ برکنار شد و در 2 خرداد 357خ درگذشت. ابوالحسین عبیدالله بن احمد عتبی به وزارت برگزیده شد و تا 361خ وزیر بود. ابوالحسن محمد سیمجور که در دیماه 340خ به سپهسالاری برگزیده شده بود، پس از 20 سال حکومت بر خراسان، در بهمن 360خ برکنار شد و حسام الدوله تاش به سپهسالاری سامانیان و ولایت داری خراسان برگزیده شد. او یک سال بعد شورید و سرانجام در 16 آذر 366خ از ابوالحسن سیمجور شکست خورد و به گرگان گریخت و در آذر 367خ در آنجا از بیماری وبا بمرد. ابوالحسن محمد بن ابراهیم بن سیمجور نیز در اسفند 367خ درگذشت. فائق که بر ضد نوح سوم سامانی شوریده بود، در خرداد 369خ از بکتوزون و اینانج شکست خورد. پایتخت سامانیان (بخارا) در اردیبهشت 371خ به تصرف بقراخان هارون قراخانی درآمد و نوح سامانی از شهر گریخت. او پس از خروج ترکان قراخانی از بخارا، در یکم شهریور به شهر بازگشت. محمود غزنوی پسر سبکتکین که سپهسالار سامانی و والی خراسان شده بود، در فروردین 374خ از ابوعلی سیمجور و فائق شکست خورد. این دو سردار شورشی سه ماه بعد، در نزدیکی توس از سپاه مشترک سامانی و غزنوی شکست خوردند. فائق به نزد قراخانیان رفت و ابوعلی سیمجور هم به گرگانج گریخت. ابوعلی در تیرماه 375خ در گرگانج دستگیر و به خواست سبکتکین به گردیز فرستاده شد و در 376خ در همانجا بمرد.

منصور پسر نوح سوم از 29 شهریور 376 تا 17 بهمن 377خ. سبکتکین در امرداد 376خ درگذشت و اسماعیل جانشین پدرش شد. محمود غزنوی در اسفند همین سال بر برادر چیره شد و حکومت 32 ساله خود را آغاز کرد. دسته ای از ترکان غز که بعدها به سلجوقیان معروف شدند، در 13 بهمن 377خ از آمودریا گذشتند و وارد ایران شدند. منصور دوم سامانی در 17 بهمن 377خ به دست بکتوزون و فائق (سرداران شورشی) کشته شد.

عبدالملک پسر منصور دوم از 17 بهمن 377 تا 8 آبان 378خ. سلطان محمود غزنوی در 3 خرداد 378خ سرداران سامانی، بکتوزون و فائق و ابوالقاسم سیمجور، را در نزدیکی مرو شکست داد. فائق در امرداد 378خ درگذشت. همه چیز آماده بود تا قلمرو سامانی به تصرف محمود غزنوی درآید ولی نصر بن علی قراخانی توانست در 8 آبان 378خ بر بخارا دست یابد و بدین ترتیب، دولت سامانیان برچیده شد.

اسماعیل پسر نوح سوم توانست از زندان قراخانیان بگریزد. در 14 اسفند 379خ نیشابور را تصرف کرد ولی در بهمن 380خ در سرخس از نصر (برادر محمود غزنوی) شکست خورد و به نزد غزها گریخت. در امرداد 382خ به یاری غزها توانست در نزدیکی سمرقند بر قراخانیان چیره شود ولی غزها، اسماعیل را رها کردند و او ناچار به گریز شد. اسماعیل در خرداد 383خ بار دیگر در سمرقند بر قراخانیان پیروز شد ولی کمی بعد به مرو گریخت. اسماعیل سرانجام در دیماه 383خ در منطقه مهاجرنشین ابن بهیج مرو و به دست اعراب صحرانشین کشته شد.

 

خوارزمشاهیان

دولت خوارزمشاهی در 477خ تأسیس شد و در یکم شهریور 610خ از میان رفت. وسعت قلمرو این دولت در آستانه یورش مغولان به سه میلیون و 600 هزار کیلومتر مربع می رسید که از سیردریا تا زاگرس و از سند تا دریای مازندران کشیده شده بود. پایتخت خوارزمشاهیان شهر گرگانج در کنار دریاچه آرال (دریاچه خوارزم) بود. سلطان محمد در 591خ پایتخت را به سمرقند منتقل کرد.

انوشتگین غارچایی که غلامی از اهالی غرجستان بود، در دستگاه ملکشاه سلجوقی (451 تا 471خ) به مراتب عالی دست یافت و در 456خ به حکومت خوارزم منصوب شد.

قطب الدین محمد پسر نوشتگین از 477 تا 507خ. او زیر نظر سلاطین سلجوقی بر خوارزم فرمان راند.

آتسز پسر قطب الدین محمد زاده خرداد 476خ، از 507 تا 535خ. سلطان سنجر در شهریور 517خ آتسز را شکست داد و تا بهمن ماه در خوارزم ماند. آتسز از سرگرم بودن سنجر با قراختاییان در فرارود بهره برد و در 4 آبان 520خ مرو را تصرف و غارت کرد. او همواره با سلطان سنجر سلجوقی در کشمکش بود و سرانجام در 16 تیر یا 14 امرداد 535خ در قوچان درگذشت.

ایل ارسلان پسر آتسز از 7 شهریور 535 تا 4 فروردین 551خ. در تیر 537خ شهرهای سمرقند و بخارا را از قراخانیان گرفت. او همچنین توانست در 542خ بر بخشهایی از خراسان هم دست یابد.

سلطانشاه محمود پسر ایل ارسلان از 4 فروردین تا 28 آذر 551خ. او توسط برادرش (تکش) خلع شد و در 572خ درگذشت.

علاء الدین تکش پسر ایل ارسلان از 28 آذر 551 تا 19 تیر 579خ. مؤید الدین آی ابه (حاکم خراسان) از تکش شکست خورد و در 27 تیر 553خ اعدام شد. تغانشاه پسر آی ابه به حکومت خراسان منصوب شد و تا 565خ فرمان راند. سلطانشاه محمود در اردیبهشت 560خ به خراسان حمله کرد و تغانشاه را شکست داد و چند سالی در خراسان تاخت و تاز نمود. تکش در 20 تیر 568خ در شهر توس، خود را سلطان نامید. سلطانشاه محمود که حاکم مرو بود، در 14 مهر 572خ درگذشت. طغرل سوم سلجوقی در 6 فروردین 573خ در نزدیکی شهر ری از سلطان تکش خوارزمشاه شکست خورد و کشته شد. بدین ترتیب، فرمانروایی سلجوقیان در ایران برچیده شد. سلطان تکش در 4 خرداد 574خ در آن سوی سیردریا، از قادر بوقو (خان دشت قبچاق) شکست خورد. نیروهای خوارزمشاه در شهریور 574خ از نیروهای خلیفه عباسی شکست خوردند و از همدان عقب نشسته به ری رفتند. سلطان تکش در 29 تیر 575خ توانست همدان را دوباره تصرف کند. در فروردین 576خ پسر و ولیعهد تکش (ناصرالدین ملکشاه) در نیشابور درگذشت. سلطان علاء الدین تکش در 19 تیر 579خ در قهستان درگذشت.

علاء الدین محمد پسر تکش از 20 امرداد 579 تا دیماه 599خ. او در شهریور 580خ غوریان را در نزدیکی نیشابور شکست داد و به تاخت و تاز چند ماهه آنان پایان بخشید. شهر هرات در 18 اردیبهشت 583خ، پس از 58 روز محاصره، به تصرف سلطان محمد خوارزمشاه درآمد. عمادالدین (حاکم بلخ) در 20 آبان 585خ خود را دست نشانده سلطان محمد اعلام کرد و به شش ماه محاصره بلخ توسط سپاه خوارزمشاه پایان داد. سلطان محمد در سال 590خ سرزمین فرارود را تسخیر کرد و به حکومت 270 ساله قراخانیان پایان داد. شاخه شرقی این دولت هم چند ماه پیشتر، به دست قراختاییان برچیده شده بود. شهر غزنین که بر علیه حاکم دست نشانده خوارزمشاه شوریده بود، در دی 594خ به تصرف سلطان محمد درآمد. دسته ای از مغولان به رهبری جوچی پسر چنگیز، در پاییز 595خ از سلطان محمد شکست خوردند. سلطان محمد در حال گریز از برابر مغولان بود که در 5 اردیبهشت 599خ وارد نیشابور شد. او در دیماه 599خ در جزیره آبسکون در دریای مازندران درگذشت.

سلطان محمد که میراث دشمنی با خلیفه را از پدر داشت، از همان آغاز امارت، خود را از تأیید و حمایت فقی‌هان و ائمه ولایت محروم دید به همین دلیل ناچار شد تا بر امیران قبچاق خویش، یعنی ترکان قنقلی که خویشان مادرش ترکان خاتون بودند، تکیه کند و با میدان دادن به این دسته از سپاهیان متجاوز، بی‌رحم و عاری از انضباط که در نزد اهل خوارزم بیگانه هم تلقی می‌شدند، به تدریج حکومت خوارزمشاه را در همه جا مورد نفرت عام ساخت.

در طی همان ایامی که محمد خوارزمشاه قدرت خود را در نواحی شرقی مرزهای ماوراءالنهر گسترش می‌داد و خلیفه بغداد - الناصر الدین بالله - برای مقابله با توسعه قدرت او در جبال و عراق سرگرم توطئه بود؛

در آن سوی مرزهای شرقی قلمرو خوارزمشاهیان، قدرت نو خاسته‌ای در حال طلوع بود .

مغولان که در آن ایام با ایجاد اتحادیه‌ای از طوایف بدوی یا بدوی گونه، خود را برای حرکت به سوی ماوراءالنهر آماده می‌ساختند، اهمیت و قدرتشان در معادلات و مجادلات سیاسی سلطان خوارزمشاه و خلیفه بغداد، نه تنها جایگاهی پیدا نکرد بلکه به حساب هم آورده نشد. در نتیجه فاجعه عظیمی که تدارک دیده می‌شد، از دید دو قدرت و نیروی مهم آن پوشیده ماند به طوری که هنگامی که دهان باز کرد، نه از سلطنت پر آوازه خوارزم چیزی باقی گذاشت و نه از دستگاه خلافت. آنچه باقی ماند، ویرانی، تباهی، کشتارهای دسته جمعی، روحیه تباه شد. و در یک کلام، ویرانی یک تمدن بود. هنگامی که چنگیز خان به تختگاه خویش باز می‌گشت، بخش عمده ایران به کلی ویران شده و بسیاری از آثار تمدنی آن نابود شده بود.

دستاوردهای دولت خوارزمشاهی که با سعی و کوشش بنیانگذاران آن که می‌توانست آینده بهتری را برای ایران زمین و تمدن اسلامی رقم زند، در نکبت استبداد مطلقه، ماجراجوییهای شاهانه و تنگ نظریهای مذهبی و سیاسی، رنگ باخت و تباهی را نصیب مجریان، کارگزاران، کار گردانان و از همه مهم‌تر مردم محروم نمود.

جلال الدین منکوبرتی پسر علاء الدین محمد از دیماه 599 تا 1 شهریور 610خ. شهر گرگانج یا جرجانیه (پایتخت خوارزمشاهیان) در اردیبهشت 600خ و پس از 4 ماه محاصره، به دست پسران چنگیزخان مغول تصرف شد. نیشابور هم در 23 فروردین 600خ به تصرف مغولان درآمد. جلال الدین در 11 آذر 600خ در کنار رود سند از مغولان شکست خورد. او در 10 امرداد 604خ تبریز را تصرف کرد و به حکومت اتابکان آذربایجان پایان داد. در شهریور همان سال، بخشی از گرجستان را تسخیر نمود و 20 هزار تن از گرجیها در جنگ کشته شدند. در 25 اسفند 604خ نیز تفلیس به اشغال جلال الدین درآمد. اخلاط ارمنستان از 23 آبان تا یکم دیماه 605خ در محاصره جلال الدین بود ولی نتیجه ای حاصل نشد. مغولان در 11 شهریور 607خ جلال الدین را در نزدیکی اصفهان شکست دادند. منکوبرتی در 20 شهریور وارد اصفهان شد تا برای مقابله با مغولان نیرو فراهم کند ولی بدرفتاری او با مردم موجب خشم آنان گردید. شهر اخلاط در 11 اردیبهشت 608خ به تصرف جلال الدین درآمد. منکوبرتی در نبرد یاسی چمن که در میان سیواس و ارزنجان روی داد، از سپاه مشترک ایوبیان و سلجوقیان روم شکست خورد (28 امرداد 609خ). سلطان جلال الدین منکوبرتی سرانجام در یکم شهریور 610خ در کوههای میافارقین به دست کردها کشته شد.

 

دولت آشور

دولت آشور از حدود سده بیست و چهارم پیش از میلاد در شمال میان رودان پدیدار شد و تا 10 اوت 612 پ.م پابرجا ماند و در این تاریخ بود که توسط دولتهای ماد و بابل از هم فرو پاشید.

Assyrian King List,

شانزدهمین پادشاه به نام اوشپیا، در اواخر سده بیست و یکم پیش از میلاد، پرستشگاه آشور را در شهر آشور بنا کرد. شهر آشور در عرض جغرافیایی 35 درجه و 27 دقیقه شمالی و طول جغرافیایی 43 درجه و 16 دقیقه شرقی واقع بود. خرابه های این شهر امروزه به نام قلعه شرقات خوانده می شود.

سی امین شاه که پوزور آشور یکم نام داشت (1970 تا 1960 پ.م)، مهاجرنشینهایی در آسیای صغیر ایجاد کرد و در واقع پایه گذار سلسله ای تازه به شمار می رفت.

تاریخ آشور به سه دوره تقسیم می شود؛ پادشاهی کهن که از سده بیستم پیش از میلاد آغاز شده و تا آغاز سده چهاردهم پیش از میلاد ادامه می یابد، پادشاهی میانه از 1392 تا 935 پ.م و پادشاهی نو از 935 تا 612 پ.م.

شمشی ادد یکم (1809 تا 1782 پ.م) را می توان پایه گذار امپراتوری آشور نامید. او از عموریها بود و به تدریج وارد دربار آشور شد. تاج و تخت آشور از 1732 تا 1726 پ.م میان هفت تن از بابلیها و عموریها دست به دست شد تا آنکه فردی به نام ادسی (1726 تا 1701 پ.م) به شاهی رسید. ادسی توانست در طی پنج سال نخست فرمانروایی خود، بابلیها و عموریها را از قلمرو آشور بیرون براند.

در زمان پادشاهی نور ایلی (1478 تا 1466 پ.م)، شائوشتاتار (شاه میتانی) پایتخت آشور را غارت کرد و آشور به خراجگزار میتانی تبدیل شد. آشور اوبلیت یکم (1365 تا 1330 پ.م) در یک جنگ توانست بر ارته تامه (شاه میتانی) چیره شود و به سلطه صد ساله میتانی بر آشور پایان دهد. دولت میتانی که از میانه سده شانزدهم پیش از میلاد در شمال سوریه و عراق کنونی پدید آمده بود، سرانجام در حدود سال 1300 پ.م توسط ادد نیراری یکم (1308 تا 1275 پ.م) برچیده شد.

به سبب آنکه سرزمین آشور به اندازه بابل حاصلخیز نبود، شاهان آشور ناچار بودند تا هزینه های کشور را از راه غارت و دست اندازی به سرزمینهای دیگر فراهم کنند. همین امر موجب پیشرفت نیروی نظامی آشور شد.

شهر کالهو (کالاه) که دومین پایتخت آشور شمرده می شد، در پنجمین سال پادشاهی شلمنصر یکم (1275 تا 1245 پ.م) ساخته شد. این شهر که امروزه نمرود نام دارد، در عرض 36 درجه و 6 دقیقه شمالی و طول 43 درجه و 20 دقیقه شرقی قرار داشت و فاصله آن از شهر آشور حدود 80 کیلومتر در سمت شمال بود.

در زمان پادشاهی توکولتی نینورتا (1245 تا 1208 پ.م) جنگهای آشور با دولتهای همسایه گسترش یافت. کاشتیلیاش چهارم (شاه بابل) در سال 1225 پ.م به دست پادشاه آشور کشته شد و بابل به مستعمره آشور تبدیل گردید. هنگامی که عیلامیها در سال 1218 پ.م به بابل حمله کردند، توکولتی نینورتا نیز به سرزمین عیلام یورش برد.

آسوردان (1180 تا 1133 پ.م) در دومین سال پادشاهی خود به کشور حیتی حمله کرد و پایتخت آن، هاتوسا را به تصرف درآورد. شهر هاتوسا در عرض جغرافیایی 40 درجه و 1 دقیقه شمالی و طول جغرافیایی 34 درجه و 37 دقیقه شرقی واقع بود و از شهر آشور 1300 کیلومتر فاصله داشت. حیتیها از سده شانزدهم پیش از میلاد در آناتولی و شمال سوریه فرمان می راندند. حیتیها تا اواخر سده هشتم پیش از میلاد به حیات کمرنگ خود ادامه دادند.

دولت عیلام که در شرق قلمرو آشور و بابل واقع بود، در سده دوازدهم پیش از میلاد بسیار نیرومند شد. شوتروک ناخونته و کوتیر ناخونته توانستند بر بابل چیره شوند و این سرزمین را از چنگ آشور درآورند. آشوردان در حمله شیلهاک اینشوشیناک (شاه عیلام) به بابل در 1133 پ.م کشته شد.

امپراتوری آشور از دوره پادشاهی شلمنصر سوم (859 تا 824 پ.م) به قدرتی بزرگ در غرب آسیا تبدیل شد. حکومت بیت ادینی در فلسطین در سال 856 پ.م به اشغال آشوریها درآمد. سپاه مشترک اسرائیل و دمشق و حمات در نبرد کرکر از آشوریها شکست خوردند و آخاب (شاه اسرائیل) کشته شد (853 پ.م). شهر دمشق در 842 پ.م ویران گردید و اسرائیل و فینیقیه (لبنان کنونی) خراجگزار آشور شدند.

شلمنصر سوم در 836 پ.م به غرب و شمال غربی ایران لشکر کشید و امرای ماد را دربند کرد. این نخستین بار است که نام مادها که شاخه ای از ایرانیان هستند، در تاریخ پدیدار می شود. آشوریها در 829 پ.م نیز بر ارته سری مادی چیره شدند. سالنامه های آشوری در 813 پ.م به شهر پرسَوَه در کنار دریاچه ارومیه اشاره کرده اند که ماندگاه قوم پارس بوده است.

در 744 پ.م ماد غارت شد و 45 هزار مادی به دیاله کوچانده شدند. اورارتو در 743 پ.م شکست خورد. در 737 پ.م آشوریها تا کوه دماوند در قلمرو مادها پیشروی کردند. سارگون دوم (722 تا 705 پ.م) در 716 پ.م تا کنگاور پیشروی کرد. کتیبه او در 1956م در نجف آباد (15 کیلومتری شمال شرقی کنگاور) پیدا شد. رئیس مادها که دیائوکو نام داشت، در 715 پ.م دستگیر و به حمات سوریه تبعید شد. او متهم به همدستی با اورارتو بر ضد آشور بود. دیائوکو چند سال بعد به ایران بازگشت و دولت ماد را به مرکزیت هگمتانه تأسیس کرد.

آشوریها در 805 پ.م به اسرائیل حمله کردند و یهواخاز (شاه اسرائیل) کشته شد. اسرائیل در سال 740 پ.م خراجگزار آشور شد. پادشاهی اسرائیل که با درگذشت سلیمان نبی در سال 928 پ.م تأسیس شده بود، در 721 پ.م به دست سارگون دوم برچیده شد. بندر صور در فینیقیه نیز توسط سارگون دوم در سال 720 پ.م و پس از 4 سال محاصره تصرف شد. شهر کرکمیش در شمال سوریه که آخرین پایگاه حیتیها شمرده می شد، در 717 پ.م سقوط کرد و دولت حیتی برچیده شد.

شهر نینوا در عرض 36 درجه و 22 دقیقه شمالی و طول 43 درجه و 9 دقیقه شرقی قرار داشت و در 110 کیلومتری شمال شهر آشور واقع بود و امروزه ویرانه های آن در نزدیکی موصل قرار دارد. نینوا در زمان پادشاهی سناخریب (705 تا 681 پ.م) به پایتختی آشور برگزیده شد. سناخریب با عیلام و بابل وارد جنگ شد و سرانجام در نوامبر 689 پ.م بابل را چنان ویران ساخت که تا 14 سال روی آبادی ندید. آشوریها در 673 پ.م بار دیگر تا کوه دماوند پیش رفتند و با سکاها نیز پیمان دوستی بستند. آشوریها به سرزمین مصر هم لشکر کشیدند و سلطه آشور بر بخشی از مصر از 674 تا 660 پ.م دوام داشت.

آخرین پادشاه مشهور آشور که یکی از نیرومندترین آنان نیز شمرده می شود، آشور بانیپال نام داشت (10 ژوئیه 668 تا 626 پ.م). او در 664 پ.م شهر تبس (پایتخت جنوبی مصر) را تصرف کرد. بزرگترین کار این پادشاه، از میان بردن دولت عیلام در جنوب غربی ایران بود. دولت عیلام که در میانه هزاره سوم پیش از میلاد پدید آمده بود، در سده هفتم به ضعف گراییده و در چندین نبرد از آشور شکست خورده بود. آشور بانیپال در 659 و 653 پ.م بر عیلامیها پیروز شد و سرانجام در 639 پ.م به شهر شوش حمله و آن را با خاک یکسان کرد.

با مرگ آشور بانیپال و قدرت گیری دولتهای ماد و بابل، دولت آشور در نشیب نابودی افتاد. هوخشتره (شاه ماد) و نبوپولاسار (شاه بابل) با هم همدست شدند و توانستند در 612 پ.م شهر نینوا را فتح کنند. بدین ترتیب، امپراتوری آشور از صحنه تاریخ بیرون رفت تا جای خود را به شاهنشاهی هخامنشی بدهد که شصت سال بعد پدید آمد.

 

 

سلسله بیست و هفتم درمصر

حضور هخامنشیان در مصر به دوران کمبوجیه پسر کوروش باز می‌گردد. او در ماه اوت سال ۵۲۵ پیش از میلاد، در لشکرکشی به مصر توانست مقابل فرعون پسامتیک سوم از سلسله بیست و ششم فراعنه مصر پیروز شود و آن کشور را به یکی از ساتراپی‌ها یا ایالات هخامنشی تبدیل کرد.

کمبوجیه در مصر، همانند کوروش در بابل، به همه خدایان احترام گذاشت. پژوهشگران برای تایید صحت این مطلب به سندی معتبر از یک فرد مصری که معاصر کمبوجیه بود، دست یافتند. توضیح اینکه در مقر کلیسای واتیکان، مجسمه ای از یک فرد مصری وجود دارد که شاهد فتح مصر بدست کمبوجیه بوده است. این مجسمه دارای کتیبه ای است که حاوی شرح زندگانی صاحب مجسمه و وقایع آن زمان مصر است. این مجسمه مربوط به پسر رئیس معابد مقدس شهر سائیس است. او در زمان آمازیس، خزانه دار پادشاه، رئیس قصر سلطنتی و فرد مورد اعتماد کامل پادشاه بوده است. او سپس در زمان پسامتیک سوم، رئیس کل کشتیهای مصر باستان شد. پس از تسلط کمبوجیه بر مصر، او فرد مورد اعتماد و پزشک بزرگ مصر میشود. او از کمبوجیه خواهش میکند که عظمت معبد بزرگ نیت (مادر خدایان مصر باستان) و چند معبد دیگر را که مربوط به خدایان مهم بود و در شهر سائیس قرار داشت، به آنجا برگرداند و آساییها را که در معبد (نیت) اقامت داشتند، از آنجا بیرون کند.

کمبوجیه هم چنین میکند و زمینها و خانه های خوب به مصریها میدهد. او در مورد خدمات خود به مردم مصر مینویسد که آنها را از بدبختی و گرسنگی نجات داده است. از این نوشته ها چنین بر می آید که کمبوجیه دقیقا مانند کوروش کبیر در بابل رفتار کرد و به تمام آداب و رسوم مصریها احترام گذاشت.

در بعضی از روایت ها نوشته اند که کمبوجیه، معابد مصری را ویران کرد ولی به مکانهای مقدس یهودیان و قوم بنی اسرائیل احترام گذاشت. ولی طبق اسناد و نوشته های مصریان، آنها کمبوجیه را زاده خدای بزرگ (را) و فرعون قانونی خود میدانستند و بر این عقیده بودند که با رفتن او به مصر، سلسله بیست و ششم فراعنه یا سلسله پادشاهان سائیس، منقرض میشود و سلسله بیست و هفتم تاسیس میشود که تا زمان پادشاهی اردشیر دوم هخامنشی (404 پ.م) ادامه پیدا میکند.

طبیعتاً حضور هخامنشیان در مصر سبب تاثیرگذاری هنر، معماری و مهندسی مصری و هخامنشی بر یکدیگر شده که اکنون نشانه‌های مختصری از آن به جای مانده است.

از جمله کارهایی که در مصر توسط داریوش بزرگ (522 تا 486 پ.م) صورت گرفت، ادامه دادن و اتمام راه یا کانال دریایی میان رودخانه نیل و دریای سرخ است. طرح ایجاد راه آبی یا کانال سوئز که اکنون دریای مدیترانه را به دریای سرخ متصل می کند، از دوران باستان در سر فراعنه مصری وجود داشته است. بار اول یکی از فراعنه مصری، حدود سه هزار و هشتصد سال پیش چنین طرحی را به اجرا در آورد. این کانال ظاهرا در دوره رامسس دوم (1279 تا 1212 پ.م)، فرعون مشهور مصری نیز وجود داشته است اما بعدها از میان می‌رود و پر می‌شود. داریوش به منظور دسترسی آسان‌تر از راه دریا به مصر که دیگر جزو قلمرو او محسوب می‌شد، این راه آبی را دوباره برقرار کرد.

او به مناسبت بازگشایی این کانال در پاییز سال 518 پ.م، در چند کتیبه به توصیف کار خویش می‌پردازد. از جمله معروف‌ترین این کتیبه‌ها، کتیبه‌ای است به نام شالوف. این کتیبه روی سنگ گرانیت صورتی حکاکی شده است. داریوش در این کتیبه پس از معرفی خود به نام پادشاه ایران می‌گوید: «من مصر را فتح کردم. من دستور دادم آب‌راهی از رودخانه‌ای که نیل نامیده می‌شود تا دریایی که از پارس آغاز می‌شود، حفر شود. بنابراین زمانی که این آب‌راه همان‌طور که من دستور داده بودم ساخته شد، کشتی ها از مصر به سوی پارس رفتند.». این آبراه 84 هزار متر درازا، 45 متر پهنا و سه متر ژرفا داشت.

کتیبه شالوف در سال ۱۸۶۶ در محلی در ۱۳۰ کیلومتری کانال سوئز کشف شد. گرچه داریوش تنها به بازگشایی این کانال باستانی اقدام کرده بود، اما این عمل او سبب آسان شدن ارتباط دریایی میان رودخانه نیل، دریای سرخ و خلیج فارس شد.

نشانه دیگری از حضور داریوش در مصر، مجسمه‌ای از او با خطوط و علائم هیروگلیف مصری است که اکنون در موزه ملی ایران نگهداری می‌شود. در سال ۱۹۷۲ میلادی و در جریان حفاری‌های باستان‌شناسی در شوش، یک مجسمه سنگی بدون سر از داریوش اول به دست آمد. روی پایه این مجسمه علاوه بر استفاده از خط میخی (به پارسی باستان، ایلامی و آکدی) از خط هیروگلیف مصری نیز استفاده شده است.

به اعتقاد برشانی (Bresciani) این مجسمه استفاده از متون چند زبانی را به عنوان ابزاری سیاسی تایید کرده و همچنین نشان آن است که داریوش اهمیت مصر و فرهنگ آن را به خوبی می‌شناخته است.

در چند جای این مجسمه با استفاده از علائم هیروگلیف نام داریوش تکرار شده است. مجسمه که پیکر پادشاه را در جامه پارسی، با خنجری حمایل کمر و دستی مشت شده روی سینه نشان می‌دهد، از قسمت سینه به بالا شکسته است.

نوشته‌های میخی روی مجسمه نشان می‌دهد که داریوش خود دستور ساختن مجسمه را داده است تا آیندگان بدانند که «مرد پارسی» فاتح مصر بوده است.

تحقیقات هیات فرانسوی نیز روی جنس سنگ به کار رفته در تندیس نشان داد که از نوعی سنگ که در معادن سنگ وادی حمامات مصر یافت می‌شود، ساخته شده است و سپس به ایران و به شوش انتقال پیدا کرده و در کنار دروازه ورودی کاخ سلطنتی نصب شده است. با این حال نوشته‌های روی مجسمه، نشانگر این است که قرار بوده مجسمه در مصر باقی بماند، اما مشخص نیست به چه دلیل به ایران آورده شده است.

روی پایه مجسمه نمادهایی از ملل تحت تسلط داریوش حکاکی و نام آن‌ها نیز با هیروگلیف درج شده است. در بخش مرکزی این قسمت نماد «هاپی» خدای رودخانه نیل تصویر شده است.

برخی باستان‌شناسان احتمال می‌دهند مجسمه از راه دریایی و از طریق همان کانالی که داریوش دستور حفر آن را صادر کرد به ایران آورده شده باشد.

ساتراپ ایرانی مصر که آریاوند نام داشت، در 515 پ.م، پولوکراتس (جبار جزیره ساموس) را به قتل رساند و سال بعد هم سرزمین لیبی را تصرف نمود. آریاوند در سال 497 پ.م اعدام شد و فرنه داته به ساتراپی مصر برگزیده شد که تا مرگ داریوش در نوامبر 486 پ.م فرمان راند.

در سال 496 پ.م کاریزی در ناحیه خارجه در ليبي، با حضور داريوش بزرگ، ساخته شد. ژرفای مادرچاه اين کاریز 120 متر است و هنوز هم آب دارد. معبد آمون (خداي مصر) هم در همين سال در خارجه ساخته شد. اين معبد 44 متر درازا و 19 متر پهنا دارد.

مصریان در 486 پ.م شوریدند و فرنه داته را کشتند. در نوامبر همین سال خشایارشا جانشین داریوش شد و دو سال بعد، شورش مصر را سرکوب کرد و برادرش، هخامنش، را به ساتراپی گماشت. هخامنش در نبرد سالامیس، فرمانده ناوگان ایران بود.

در سال ۴۶۰ پیش از میلاد شورش تازه‌ای در مصر روی داد که در دربار ایران مایه نگرانی شد. ایناروس یک شاهزادهٔ اهل لیبی مصری‌هایی را که از طرز حکومت هخامنش برادر خشایارشا ساتراپ مصر ناراضی بودند، گرد خویش جمع کرد و پس از کشتن هخامنش، خود را فرعون خواند و از آتن کمک خواست که آنها نیز دویست کشتی یا بیشتر به یاری او گسیل کردند. اردشیر یکم هخامنشی (465 تا 424 پ.م) با هزینهٔ سنگین و در دنبال جنگی سخت، در سال ۴۵۴ پیش از میلاد، سرانجام توانست ایناروس را منکوب و اسیر نماید و بار دیگر در مصر چنان حکومت کند که مصری‌ها او را بستایند و هرودوت که خود در همین ایام (حدود 450 پ.م) به مصر مسافرت کرده‌است، مردم را از وی راضی بیابد.

شورش سوم مصریها نیز در سال 425 پ.م سرکوب شد. ایران در جنگهای پلوپونزی که میان آتن و اسپارت جریان داشت (431 تا 404 پ.م)، از اسپارت طرفداری می کرد. آتن نیز به مصریان یاری می رساند تا بر ضد ایران بشورند.

مصریان در سال 404 پ.م توانستند بر سلطه 120 ساله ایران بر مصر پایان دهند و بدین ترتیب، سلسله بیست و هفتم مصر که همان ساتراپ های ایرانی بودند، برچیده شد.

 

سلسله بیست و ششم در مصر

سلسله بیست و ششم شاهان مصر در بهار 671 پ.م تأسیس شد و تا ماه اوت 525 پ.م پابرجا بود.

آشوریها در 671 پ.م مصر شمالی را تصرف کردند و نخائو یکم به شاهی رسید که تا 664 پ.م فرمان راند.

پسامتیک یکم از 664 تا 610 پ.م شاه مصر بود. او در ماه مارس 656 پ.م مصر جنوبی را نیز تصرف کرد و بر سراسر مصر فرمانروا شد.

نخائو دوم از 610 تا 595 پ.م فرمانروای مصر بود. مصریها در 608 پ.م با یهودیان در مجدو جنگیدند. در این جنگ، یوشیا (شاه کشور یهودا) در 75 سالگی و پس از 33 سال حکومت کشته شد. در سال 604 پ.م، نبوکدنصر بابلی در کرکمیش بر مصریها چیره شد.

پسامتیک دوم از 595 تا 589 پ.م شاه مصر بود. او در 591 پ.م شهر ناپاتا (پایتخت کوش) را تصرف کرد. شاه کوش، پایتخت را به مروئه در جنوب ناپاتا منتقل کرد.

آپریئز از 589 تا 569 پ.م.

احمس دوم (آمازیس) از 569 تا 525 پ.م. کمبوجیه هخامنشی (شاه ایران) به مصر لشکر کشید و در ماه می 525 پ.م مصریها را در پولیزیوم شکست داد. چند روز بعد، آمازیس در ممفیس (پایتخت مصر) درگذشت و پسامتیک سوم جانشین او شد. مصریها در ژوئن فرستاده کمبوجیه را کشتند.

شهر ممفیس در ماه اوت 525 پ.م به تصرف کمبوجیه درآمد و پسامتیک دربند شد و بدین ترتیب، سلسله بیست و ششم شاهان مصر سقوط کرد. پسامتیک سوم در پاییز سال 523 پ.م کشته شد. سلسله بیست و هفتم که ساتراپهای ایرانی بودند، از 525 تا 404 پ.م در مصر فرمان راندند.

 

 

ویزیگوتها

Normal 0 false false false EN-US X-NONE AR-SA

ویزیگوتها

گوتها تیره ای از ژرمنها بودند که در نیمه دوم سده سوم به دو شاخه شرقی (اوستروگوت) و غربی (ویزیگوت) تقسیم شدند. ویزیگوتها در سال 346م به فرقه آریانیسم از مسیحیت گرویدند. آنها در 9 اوت 378م امپراتور والنس را در آدریانوپول شکست داده و او و سپاهیانش را قتل عام کردند.

آلاریک نخستین شاه ویزیگوتها شمرده می شود. (395 تا 410م) او در 396م یونان را فتح کرد و در 401م به ایتالیا لشکر کشید ولی با مقاومت استیلیخو رو به رو شد و کاری از پیش نبرد. استیلیخو در 408م اعدام شد و ویزیگوتها در 24 اوت 410م شهر رم را غارت کردند. آلاریک قصد داشت که به شمال آفریقا نیز حمله کند ولی در پاییز 410م در کاسنزا درگذشت.

هونوریوس، امپراتور روم غربی، در سال 418م به ویزیگوتها اجازه داد تا کشوری مستقل در جنوب غربی فرانسه تشکیل دهند. آنان نیز شهر تولوز را به پایتختی برگزیدند.

در 20 ژوئن 451م هونها به رهبری آتیلا، در تروای فرانسه، از سپاهیان روم غربی و ویزیگوتها شکست خوردند. تئودوریک (شاه ویزیگوتها) در این جنگ کشته شد.

قلمرو ویزیگوتها در زمان پادشاهی اوریک (466 تا 484م) به بیشترین وسعت خود رسید و تا اسپانیا نیز گسترش یافت.

آلاریک دوم (484 تا 507م)  در 507م از کلوویس (شاه فرانکها) در نزدیکی پواتیه شکست خورد و کشته شد و قلمرو ویزیگوتها به اسپانیا محدود شد.

قلمرو ویزیگوتها از 511 تا 526م زیر فرمان اوستروگوتهای ایتالیا قرار داشت.

پایتخت ویزیگوتها در 576م از ناربون به تولدو منتقل شد. آنان توانستند در 584م شهر قرطبه را از بیزانسیها بگیرند. در 585م سوئبها را در براگا شکست دادند و حکومت 175 ساله سوئبها بر پرتغال پایان یافت.

در بهار 711م مسلمانان از شمال آفریقا وارد اندلس (جنوب اسپانیا) شدند و در 26 ژوئیه بر رودریگ چیرگی یافته و او را کشتند. بدین ترتیب، حکومت ویزیگوتها پایان یافت.

پلاگیوس (زندگی 681 تا 737م) که پسر  یکی از نجبای ویزیگوت بود، در 718م پادشاهی آستوریاس را در شمال غربی شبه جزیره ایبری تأسیس کرد.

شاهان ویزیگوت

• Alaric I (395–410)
• Athaulf (410–415)
• Sigeric (415)
• Wallia (415–419)
• Theodoric I (419–451)
• Thorismund (451–453)
• Theodoric II (453–466)
• Euric (466–484)
• Alaric II (484–507)
• Gesalec (507–511)
• Theoderic the Great (511–526), regent
• Amalaric (526–531)
• Theudis (531–548)
• Theudigisel (548–549)
• Agila I (549–554)
• Athanagild (554–568)
• Liuva I (568–572), only ruled in Narbonensis from 569
• Liuvigild (569–586), ruled only south of the Pyrenees until 572
• Hermenegild (580–585), sub-king in Baetica
• Reccared I (580–601), son, sub-king in Narbonensis until 586, first Catholic king
• Segga (586–587), rebel
• Argimund (589–590), rebel
• Liuva II (601–603), son
• Witteric (603–610)
• Gundemar (610–612)
• Sisebut (612–621)
• Reccared II (621), son
• Suintila (621–631)
• Reccimer (626–631), son and associate
• Sisenand (631–636)
• Iudila (632–633), rebel
• Chintila (636–640)
• Tulga (640–641)
• Chindasuinth (641–653)
• Recceswinth (649–672), son, initially co-king
• Froia (653), rebel
• Wamba (672–680)
• Hilderic (672), rebel
• Paul (672–673), rebel
• Erwig (680–687)
• Egica (687–702)
• Suniefred (693), rebel
• Wittiza (694–710), son, initially co-king or sub-king in Gallaecia
• Roderic (710–711), only in Lusitania and Carthaginiensis
• Agila II (711–714), only in Tarraconensis and Narbonensis
• Oppas (712), perhaps in opposition to Roderic and Agila II
• Ardo (714–721), only in Narbonensis

 

/* Style Definitions */ table.MsoNormalTable {mso-style-name:"Table Normal"; mso-tstyle-rowband-size:0; mso-tstyle-colband-size:0; mso-style-noshow:yes; mso-style-priority:99; mso-style-qformat:yes; mso-style-parent:""; mso-padding-alt:0cm 5.4pt 0cm 5.4pt; mso-para-margin-top:0cm; mso-para-margin-right:0cm; mso-para-margin-bottom:10.0pt; mso-para-margin-left:0cm; line-height:115%; mso-pagination:widow-orphan; font-size:11.0pt; font-family:"Calibri","sans-serif"; mso-ascii-font-family:Calibri; mso-ascii-theme-font:minor-latin; mso-hansi-font-family:Calibri; mso-hansi-theme-font:minor-latin;}

دولت اخشیدیان

Normal 0 false false false EN-US X-NONE AR-SA

/* Style Definitions */ table.MsoNormalTable {mso-style-name:"Table Normal"; mso-tstyle-rowband-size:0; mso-tstyle-colband-size:0; mso-style-noshow:yes; mso-style-priority:99; mso-style-qformat:yes; mso-style-parent:""; mso-padding-alt:0cm 5.4pt 0cm 5.4pt; mso-para-margin-top:0cm; mso-para-margin-right:0cm; mso-para-margin-bottom:10.0pt; mso-para-margin-left:0cm; line-height:115%; mso-pagination:widow-orphan; font-size:11.0pt; font-family:"Calibri","sans-serif"; mso-ascii-font-family:Calibri; mso-ascii-theme-font:minor-latin; mso-fareast-font-family:"Times New Roman"; mso-fareast-theme-font:minor-fareast; mso-hansi-font-family:Calibri; mso-hansi-theme-font:minor-latin;}

اخشیدیان در مصر

دولت اخشیدی در 26 اوت 935م توسط محمد بن طغج در مصر تأسیس شد که تا 30 ژوئن 969م پابرجا بود. اخشید لقب فرمانروایان سغد و فرغانه بود. واژه خشثره در فارسی به معنی شاه بود و همین واژه در سغدی و به مرور زمان به اخشید تبدیل شد. خلیفه عباسی (مقتدر) به محمد بن طغج لقب اخشید داده بود.

اخشید در دوران ولایتداری خود در مصر، با قدرت تازه پدیدار شده ای به نام فاطمیان در زد و خورد بود. فاطمیان نتوانستند بر اخشید چیره شوند و در سال 936م با او از در صلح درآمدند. فرستاده خلیفه عباسی در سال 940م از اخشید شکست خورد و مصر از بغداد مستقل شد. حکومت اخشید بر شام و حجاز هم گسترش یافت. او در 946م درگذشت و پسرش انوجور جانشین او شد. کافور که با انوجور مانند استاد و شاگرد بود، قدرت را در دست گرفت و انوجور تنها نام حاکم را بر خود داشت.

بى‏گفتگو كافور به قدرت دلبستگى فراوان داشت زيرا از پس انوجور كه ابو الحسن على بن اخشيد ولايت يافت، با آنكه ولايتدار جديد بيست و سه ساله بود كافور فرصت خودنمائى به او نداد و مردم را از ديدار وى منع كرد. در حقيقت ابو الحسن در قصر خويش اسير كافور بود و كارى جز عياشى و عبادت نداشت. او نيز مانند برادرش انوجور، از كافور 400 هزار دینار مقررى سالانه مي گرفت و جز به نام ولايت نداشت و همچنان بود تا به همان علت كه انوجور مرده بود او نيز بمرد (سال 355ق؛ 960م)

از پس ابو الحسن، فرزندش احمد وارث مقام او بود اما كافور نگذاشت او را به ولايت بردارند؛ به اين بهانه كه وى خردسال است و صلاحيت حكومت ندارد. ماهى گذشت و اميرى تعيين نشد؛ آنگاه كافور نامه‏اى از خليفه عباسى نشان داد كه ولايت مصر را به او داده بود و همراه آن خلعت‏ها بود و بر منبرها نام او گفتند و عنوان او همچنان كه از پيش بود، استاد بود.

بدين گونه كافور دو سال و چند ماه بر مصر حكومت كرد. دوران وى حوادث بسيار داشت. قرمطيان در شام آشوب كردند و شهرها را چپاول كردند و يك كاروان مصرى را كه به مكه ميرفت و بيست هزار شتر داشت زدند. در مصر نيز زلزله‏هاى سخت شد و حريقى بزرگ رخ داد كه هزار و هفتصد خانه را در فسطاط بسوخت. پادشاه نوبه نيز بر مصر هجومى سخت برد و چند شهر را بسوخت و مردم آن را با شمشير بكشت و مالشان را به غارت برد. از همه بدتر كمبود آب نيل بود كه بلای بلاها بود.

به دوران حکومت كافور، المعز، خليفه چهارم فاطمى، آهنگ حمله به مصر كرد و با سپاه خويش به حدود غربى ولايت رسيد و بر واحه‏ها دست يافت. كافور نيروئى به مقابله او فرستاد و خليفه فاطمى را از قلمرو خود براند؛ اما دعوتگران فاطمىان را كه به حضور وى آمدند به نيكى پذيرفت و بسيار كسان از اطرافيان و بزرگان دولت وى به خليفه فاطمى وعده ارادت دادند.

ابو المحاسن به نقل از ذهبى گويد: «كافور شاعران را تقرب مي داد و جايزه‏هاى بزرگ مى‏بخشيد .هر شب به حضور وى سرگذشت و اخبار دولت اموى و عباسى را مى‏خواندند.نديمان بسيار داشت، حرمت و شوكت او بزرگ بود، حاجيان فراوان داشت و كنيزان آوازه خوانش بيشمار بودند، غلامان سياه و سپيد چندان داشت كه به وصف نمي گنجد.قدرتش از اخشيد فراتر رفت، خلعت و بخشش بسيار مي داد، رموز سياست را نيك مي دانست، مدبر و باهوش بود، با معز فاطمى مدارا مي كرد و چنان مي نمود كه دل با او دارد و از سوى ديگر اطاعت عباسيان مي كرد و با ملايمت و فريب كار خويش را پيش مي برد و حكومت مي كرد.»

به دوران كافور فقيهان و اديبان و مورخان بودند كه از جمله ايشان قاضى ابوبكر حداد و محمد بن موسى كه سيبويه مصر لقب داشت و ابوعمر كندى و حسن بن زولاق را نام مي توان برد.

كافور به سال 357ق در شصت و چند سالگى بمرد.دوران امارت وى سيزده سال بود كه از جمله دو سال و چند ماه به خويشتن عنوان امارت داشت.

از پس مرگ كافور، رجال دولت، ابو الفوارس احمد نواده اخشيد را كه طفلى يازده ساله بود به حکومت برداشتند و حسن بن عبيدالله بن طغج را كه والی شام بود، پيشكار او كردند؛ اما حسن رفتار نیكو نداشت و مردم را بيازرد و مصريان بياشوبيدند و او به ناچار آهنگ شام كرد. معز فاطمى آشفتگى مصر را كه بغداد نيز فرصت دفاع از آن را نداشت، غنيمت شمرد و به سال 358ق سپاهى به فرماندهى جوهر سیسیلی به تصرف آن ولايت فرستاد.

 

فرمانروایان اخشیدی

اخشید، محمد بن طغج 26 اوت 935م تا 24 ژوئیه 946م.

انوجور پسر اخشید تا 28 دسامبر 960م.

علی پسر اخشید تا 7 ژانویه 966م.

کافور تا 21 آوریل 968م.

احمد پسر علی پسر اخشید تا 30 ژوئن 969م.

 

دولت طاهریان

Normal 0 false false false EN-US X-NONE AR-SA

/* Style Definitions */ table.MsoNormalTable {mso-style-name:"Table Normal"; mso-tstyle-rowband-size:0; mso-tstyle-colband-size:0; mso-style-noshow:yes; mso-style-priority:99; mso-style-qformat:yes; mso-style-parent:""; mso-padding-alt:0cm 5.4pt 0cm 5.4pt; mso-para-margin-top:0cm; mso-para-margin-right:0cm; mso-para-margin-bottom:10.0pt; mso-para-margin-left:0cm; line-height:115%; mso-pagination:widow-orphan; font-size:11.0pt; font-family:"Calibri","sans-serif"; mso-ascii-font-family:Calibri; mso-ascii-theme-font:minor-latin; mso-hansi-font-family:Calibri; mso-hansi-theme-font:minor-latin; mso-bidi-font-family:Arial; mso-bidi-theme-font:minor-bidi;}

دولت طاهریان نخستین دولت مستقل ایرانی بود که پس از ورود اسلام به ایران تأسیس شد. دولت طاهری در اسفند 199خ تأسیس شد و تا 17 امرداد 252خ پابرجا بود.

1.       طاهر بن حسین از اسفند 199 تا 26 آبان 201خ، زاده 154خ. او در سال 176خ حاکم پوشنگ در افغانستان امروزی شد. در 22 اردیبهشت 190خ سپاه 20 هزار نفری مأمون به فرماندهی طاهر توانست سپاه 40 هزار نفری امین را در نزدیکی ری شکست دهد. علی بن عیسی بن ماهان که فرمانده سپاه امین بود، کشته شد. او از 175 تا 186خ از سوی هارون عباسی، والی خراسان بود. امین (خلیفه عباسی) در 6 مهر 192خ در بغداد و به فرمان طاهر کشته شد و مأمون جانشین برادرش در خلافت شد. طاهر از سال 193 تا امرداد سال 198خ که مأمون به بغداد وارد شد، در رقه بود و سپس به سپهسالاری برگزیده شد. مأمون در اسفند 199خ طاهر را به امارت خراسان منصوب کرد و طاهر در 21 اردیبهشت 200خ از بغداد رهسپار مرو شد که مرکز حکومت خراسان شمرده می شد. طاهر در 6 آبان 201خ نام مأمون را از خطبه انداخت و اعلام استقلال کرد. طاهر در 26 آبان 201خ درگذشت.

2.       . طلحه پسر طاهر تا 28 خرداد 207خ

3.       . علی پسر طاهر تا شهریور 209خ. حمزه آذرک که رهبر خوارج شورشی سیستان بود و از سال 177خ با نیروهای عباسی مبارزه می کرد، در 10 شهریور 207خ درگذشت.

4.       . عبدالله پسر طاهر تا 8 دی 223خ، زاده 177خ. او از 204 تا 206خ در شام و مصر چندین شورش بر ضد خلافت عباسی را سرکوب کرده بود. عبدالله مرکز حکومت را از مرو به نیشابور منتقل کرد. سرکوب قیام مازیار که حاکم طبرستان بود، در زمان حکومت عبدالله روی داد. مازیار در 16 تیر 218خ کشته شد و حسن بن حسین که عموی عبدالله بود، والی طبرستان شد. حسن در شهریور 222خ درگذشت و طاهر پسر عبدالله حاکم طبرستان شد. نظام کشاورزی و آبیاری در زمان حکومت عبدالله بسیار پیشرفت کرده و سامان یافت.

5.       . طاهر پسر عبدالله تا 5 مهر 241خ، زاده 197خ. او برادرش محمد را به حکومت طبرستان منصوب کرد. محمد در شهریور 230خ به بغداد رفت و رئیس پلیس و رئیس دیوان خراج آنجا شد و تا 246خ در این مقام بود. سلیمان که برادر سوم بود، از 230 تا 248خ والی طبرستان بود. یعقوب لیث در 240خ دولت صفاری را در سیستان تأسیس کرد که تا 381خ پابرجا بود.

6.       . محمد پسر طاهر دوم تا 17 امرداد 252خ. در 13 آبان 243خ حسن بن زید علوی در کلار قیام کرد و یک ماه بعد، دولت علویان طبرستان را بنیاد نهاد که تا 307خ پابرجا بود. سلیمان بن عبدالله در 26 دی 243خ از حسن بن زید شکست خورد و طبرستان را رها کرد. سلیمان در فروردین 248خ رئیس پلیس بغداد شد و تا مهر 254خ که درگذشت، در این مقام بود. در امرداد 246خ یعقوب لیث صفاری شهر هرات را تصرف و حسین بن عبدالله را دربند کرد. محمد بن عبدالله که رئیس پلیس بغداد بود در 28 آبان 246خ در 43 سالگی درگذشت. نیشابور در 17 امرداد 252خ به تصرف یعقوب درآمد و دولت طاهری سقوط کرد. احمد بن عبدالله خجستانی که از سرداران دولت طاهری بود، در مهر 254خ نیشابور را گرفت و تا تیر 261خ حکومت کرد و به دست غلامش کشته شد.

دولت موحدون در مراکش

دولت موحدون در 1121م در مراکش تأسیس شد و تا 1269م پابرجا بود. پایتخت موحدون از 1121 تا 1147م شهر تینمل در 30 درجه و 59 دقیقه شمالی و 8 درجه و 14 دقیقه غربی قرار داشت. عبدالمؤمن در 1147م پایتخت را به شهر مراکش در صد کیلومتری شمال شرقی تینمل برد. مراکش در 31 درجه و 38 دقیقه شمالی و 8 درجه و 1 دقیقه غربی قرار داشت. مساحت قلمرو موحدون یک میلیون و 621 هزار کیلومتر مربع بود.

1.       . محمد بن تومرت دسامبر 1121 تا اوت 1130م. او زاده 21 فوریه 1092م در سوس  مراکش بود و پس از گذراندن تحصیلات دینی در بغداد، در 1117م به مراکش بازگشت. ابن تومرت قیام موحدون را در پایان رمضان 515 ه.ق یا دسامبر 1121م آغاز کرد. آنان در پایان زمستان 1130م شهر مراکش، پایتخت دولت مرابطون را محاصره کردند. پس از 40 روز محاصره، جنگ سختی در 14 آوریل 1130م روی داد که بسیاری از موحدون کشته شدند. ابن تومرت هم در جنگ کشته شد.

2.       عبدالمؤمن بن علی کومی، اوت 1130 تا 26 می 1163م. زاده 1094م. او در 23 مارس 1145م بر تاشفین بن علی مرابطی چیره شد و او را کشت. در تابستان 1146م بر شهر مراکش، پایتخت مرابطون دست یافت و ابراهیم بن تاشفین را هم در جنگ کشت. در آوریل 1147م اسحاق بن علی را هم کشت و دولت مرابطون را برانداخت. در دسامبر 1148م یحیی بن غانیه، والی مرابطون در اندلس را هم کشت. در می 1152م شهر بجایه در الجزایر را تصرف کرد و به حکومت دولت بنی حمّاد پایان داد. بنی حماد از 1008م فرمان می راندند. عبدالمؤمن در 12 ژوئیه 1159م شهر تونس را گرفت. در 7 سپتامبر 1159م ناوگان سیسیل را در سواحل مهدیه شکست داد. نیروهای سیسیل از تابستان 1148م بر شهرهای تونس دست یافته بودند. بندر مهدیه در 21 ژانویه 1160م به دست موحدون افتاد و مسیحیان سیسیل از آفریقا دور شدند.

3.       . یوسف بن عبدالمؤمن 1163 تا 14 اکتبر 1184م. زاده 1135م. او در 1170م به اندلس لشکر کشید. در ژوئن 1184م شهر سانتاروم را در پرتغال محاصره کرد ولی دو ماه بعد ناکام به اسپانیا بازگشت و در اشبیلیه (سویل) درگذشت.

4.       . المنصور یعقوب بن یوسف 1184 تا 3 دسامبر 1198 یا 17 فوریه 1199م، زاده 1162م. او در 20 سپتامبر 1187م بر ابن غانیه (علی بن اسحاق) که حاکم جزیره مایورکا بود، چیره شد. ابن غانیه از 1184م بر سواحل تونس دست یافته بود. یعقوب در نوامبر 1191م شهر شلب در پرتغال را از مسیحیان پس گرفت. پرتغالیها در 1189م شلب را تصرف کرده بودند. در 18 ژوئیه 1195م نبرد آلارکوس یا مرج الحدید در شمال قرطبه روی داد. آلفونسو هشتم، شاه کاستیل، در این جنگ شکست خورد. آلفونسو در فوریه 1196م نیز بار دیگر شکست خورد.

5.       . الناصر محمد بن یعقوب 1199 تا 26 دسامبر 1213م، زاده 1180م. او در می 1203م بر شهسواران مهمان نواز در مدیترانه چیره شد. نبرد عقاب در 16 ژوئیه 1212م روی داد که آلفونسو نهم (شاه کاستیل) در آن پیروز شد.

6.       . المستنصر یوسف بن الناصر محمد 1213 تا نوامبر 1223م. زاده ژوئیه 1198م.

7.       . المخلوع عبدالواحد بن یوسف بن عبدالمؤمن، فوریه تا سپتامبر 1224م.

8.       . العادل عبدالله بن یعقوب 1224 تا 4 اکتبر 1227م

9.       . المعتصم یحیی بن الناصر محمد 1227 تا 1229م. او از حکومت برکنار شد و در 1236م درگذشت.

10.   . المأمون ادریس بن المنصور یعقوب 1229 تا 17 اکتبر 1232م. او برای تصاحب قدرت از فردیناند سوم، شاه کاستیل اسپانیا کمک گرفت. در محاصره شهر سوتا بود که کشته شد.

11.   . الرشید عبدالواحد بن المأمون ادریس 1232 تا 4 دسامبر 1242م. دولت بنی زیان در تلمسان الجزایر در 1236م اعلان استقلال کرد. در 1242م شهر فاس به تصرف دولت نوپای مرینی درآمد.

12.   . المعتضد السعید ابوالحسن علی بن المأمون ادریس 1242 تا 1248م. او تنها بر بخش کوچکی از مراکش فرمان می راند و دو دولت بنی حفص در تونس و بنی مرین در مراکش قلمرو خود را گسترش می دادند.

13.   . المرتضی عمر بن اسحاق بن یوسف بن عبدالمؤمن 1248 تا 1266م

14.   . الواثق ادریس بن محمد بن محمد بن ابوحفص بن عبدالمؤمن 1266 تا سپتامبر 1269م. دولت موحدون به دست دولت بنی مرین برچیده شد.

دولت مرابطون در مراکش

دولت مرابطون در 1040م در سنگال و جنوب مراکش تأسیس شد و تا 1147م پابرجا بود. پایتخت مرابطون از 1040 تا 1062م در اقمات بود و سپس به شهر مراکش منتقل شد. مساحت قلمرو مرابطون سه میلیون و سیصد هزار کیلومتر مربع بود و شامل کشورهای امروزی اسپانیا، پرتغال، الجزایر، مراکش، مالی، موریتانی، سنگال و صحرای غربی می شد.

1.       عبدالله بن یاسین 1040 تا 1059م. او به همراه یحیی بن عمر لمتونی نهضت مرابطون را بنیان گذاشت. آنها در 1054م شهر سجلماسه و در 1055م شهر اوداغوست را متصرف شدند. یحیی در 1056م در جنگی کشته شد و برادرش ابوبکر بن عمر رهبری نظامی مرابطون را عهده دار شد. در 1058م به حکومت برغواته در غرب مراکش پایان دادند. برغواته از 744م در سواحل اقیانوس اطلس فرمان می راندند. عبدالله بن یاسین که رهبری دینی مرابطون  را بر عهده داشت، در 7 ژوئیه 1059م در شمال غرب مراکش کشته شد.

2.       . یحیی بن عمر لمتونی 1050 تا آوریل 1056م

3.       . ابوبکر بن عمر لمتونی آوریل 1056 تا نوامبر 1087م. او در 1070م شهر فاس را گرفت و از 1072م تنها بر بخشی از جنوب قلمرو مرابطون فرمان می راند. در 1066م دولت بنو یفرن در الجزایر را برانداخت. بنو یفرن حدود یک سده پیش به قدرت رسیده بودند و از 1014م بر روندا در اسپانیا هم حکومت داشتند. در 1076م به امپراتوری غنا در گائو حمله کرد. ابوبکر در جنوب موریتانی یا شمال سنگال کشته شد.

4.       . یوسف بن تاشفین 1061 تا 3 سپتامبر 1106م. او در 1062م شهر مراکش را ساخت و پایتخت مرابطون به آنجا منتقل شد. در 1080م دولت تلمسان را که در الجزایر کنونی بود، برانداخت. در 1086م به اندلس لشکر کشید و در 23 اکتبر در نبرد ساگرازاس (زلاقه) آلفونسو ششم، شاه لئون و کاستیل را شکست داد. از سپاه 50 هزار نفری مسیحیان تنها آلفونسو و 9 تن دیگر زنده ماندند. در 25 مارس 1091م شهر قرطبه در اسپانیا را تصرف کرد. در سپتامبر 1091م شهر غرناطه تصرف شد و دولت بنو زیری که از 1012م در آنجا فرمان می راند، سقوط کرد. در 2 سپتامبر 1091م شهر اشبیلیه گشوده شد و دولت بنو عبّاد که از 1023م فرمان می راند، سقوط کرد. یوسف بن تاشفین در 13 مارس 1092م توانست بطلیوس یا بداخوس را نیز فتح کند و به حکومت 70 ساله بنی افتص  پایان دهد. شهر والنسیا که در 1094م توسط السید اشغال شده بود، در ژوئن 1102م توسط مرابطون آزاد شد. یوسف بن تاشفین در 3 سپتامبر 1106م در 88 سالگی درگذشت.

5.       . علی بن یوسف 1106 تا 26 ژانویه 1143م. در 29 می 1108م نیروهای کاستیل را در نبرد اوکلس شکست داد. مردم قرطبه در 14 مارس 1120م بر علیه حاکم دست نشانده مرابطون قیام کردند که در 1121م توسط علی بن یوسف سرکوب شدند. مرابطون در 25 ژوئیه 1139م در جنگ اوریکه در جنوب پرتغال از آلفونسو هنریکس (شاه پرتغال) شکست خوردند. علی بن یوسف در 59 سالگی درگذشت.

6.       . تاشفین بن علی 1143 تا 23 مارس 1145م. او در جنگ با عبدالمؤمن، رهبر موحدون، کشته شد.

7.       . ابراهیم بن تاشفین 1145 تا تابستان 1146م او در جنگ با عبدالمؤمن کشته شد و شهر مراکش، پایتخت مرابطون، به تصرف موحدون درآمد.

8.       . اسحاق بن علی تابستان 1146 تا آوریل 1147م. او که خردسال بود، به دست موحدون کشته شد. والی مرابطون در اندلس که یحیی بن غانیه نام داشت، در دسامبر 1148م در غرناطه کشته شد.

دولت زیریان در تونس

دولت بنی زیری در 972م در تونس تأسیس شد و تا 1148م پابرجا بود. پایتخت زیریان تا 1057م در قیروان بود و پس از آن به مهدیه منتقل شد. زیری نام رهبر یکی از طوایف بربر بود که در سال 971م درگذشت و بلگین جانشین پدرش شد. هنگامی که فاطمیان مرکز حکومت را از تونس به مصر منتقل کردند، بلگین حاکم تونس شد.

1.       بُلُگین یوسف بن زیری، اکتبر 972 تا 25 می 984م

2.       . منصور بن بلگین، 984 تا 26 مارس 996م

3.       . بادیس بن منصور، 996 تا 10 می 1016م. در زمان حکومت او، دولت بنی حمّاد در الجزایر، توسط حماد بن بلگین تأسیس شد که تا 1152م پابرجا بود. دولت زیریان غرناطه در اسپانیا هم توسط زاوی بن زیری در 1012م تأسیس شد که تا 1091م دوام داشت.

4.       . معز بن بادیس، 1016 تا 19 اکتبر 1061م، زاده 1005م. او در ژوئن 1016م، 20 هزار تن از شیعیان فاطمی را کشتار کرد و استقلال زیریان را از فاطمیان اعلام داشت. دولت فاطمی مصر در 1051م دو طایفه بنوهلال و بنوسُلَیم را از مصر بیرون راند تا به تونس بروند. دولت زیری هم ناچار شد تا پایتخت را در 1057م از قیروان به مهدیه منتقل کند.

5.       . تمیم بن معز، 1061 تا 1 مارس 1108م، زاده 8 ژوئیه 1031م. نورمانها در ژانویه 1072م پالرمو را تصرف کردند و به دو و نیم قرن حکومت مسلمانان بر سیسیل پایان دادند. شهر مهدیه در 1088م توسط نیروهای جنوا و پیزا غارت شد.

6.       . یحیی بن تمیم، 1108 تا 25 آوریل 1116م، زاده 28 نوامبر 1065م.

7.       . علی بن یحیی، 1116 تا 14 ژوئیه 1121م

8.       . حسن بن علی، 1121 تا 20 ژوئن 1148م، زاده 1109م و درگذشته 1171م. در 11 ژوئیه 1123م دژ دیماس که 16 روز در اشغال سیسیلیها بود، آزاد شد. شهر مهدیه در 20 ژوئن 1148م به اشغال نیروهای سیسیل درآمد و دولت زیری سقوط کرد. شهر سوسه در 30 ژوئن و شهر سفاقوس در 11 ژوئیه به تصرف نورمانهای سیسیل درآمد. نورمانها در 1159م از موحدون شکست خوردند و تونس را رها کردند.

 

دولت اغلبیان در تونس

دولت بنی اغلب در سال 800م در افریقیه یا تونس کنونی تأسیس شد و تا 909م پابرجا بود. پایتخت افریقیه شهر قیروان بود.

1.       ابراهیم بن اغلب تمیمی، 12 فوریه 800 تا اکتبر 812م، زاده 756م. او در نوامبر 797م از سوی هارون عباسی به امارت افریقیه منصوب شد. در سال 800م خلیفه هارون الرشید به افریقیه خودمختاری داد.

2.       عبدالله بن ابراهیم، 812 تا 29 ژوئن 817م

3.       زیادت الله بن ابراهیم، 817 تا 7 ژوئن 838م، زاده 788م. اغلبیان در 17 ژوئن 827م بیزانسیها را در سیسیل شکست دادند و پیشروی مسلمانان در این جزیره آغاز شد. در اوت 831م شهر پالرمو در سیسیل تصرف شد.

4.       سعد بن ابراهیم، 11 اوت 838 تا 20 فوریه 841م

5.       محمد بن سعد، 841 تا 10 می 856م. شهر مسینا در سیسیل در 843م به تصرف اغلبیان درآمد. 1100 نفر از مسلمانان در 846م به شهر رم یورش بردند. در 847م شهر باری در جنوب ایتالیا به دست مسلمانان افتاد که تا 871م در تصرف آنان باقی ماند. در 849م مسلمانان از نیروهای متحد اروپا در نزدیکی رم شکست خوردند.

6.       احمد بن محمد، 856 تا 28 دسامبر 863م

7.       . زیادت الله بن محمد، 863 تا 21 دسامبر 864م

8.       . محمد بن احمد، 864 تا 15 فوریه 875م. اغلبیان در 866م از لویی دوم، شاه آلمان، در جنوب ایتالیا شکست خوردند.

9.       . ابراهیم بن احمد، 875 تا مارس 902م، زاده 27 ژوئن 850م و درگذشته 24 اکتبر 902م. اغلبیان در 876م کامپانیای ایتالیا را غارت کردند. در 21 می 878م شهر سیراکوز در سیسیل، پس از 9 ماه محاصره، به تصرف اغلبیان درآمد. دیر مونته کاسینو در 884م توسط مسلمانان ویران شد. ناوگان بیزانس به فرماندهی امپراتور لئون ششم در سپتامبر 888م در نبرد میلازو از اغلبیان شکست خورد. از 17 سپتامبر 900م حکومت دو ساله عبدالله بن ابراهیم در سیسیل آغاز شد. بیزانسیها در 22 اوت 900م در تراپانی و در 8 سپتامبر 900م در نزدیکی پالرمو شکست خوردند. شهر رجیو در کالابریای ایتالیا در 10 ژوئن 901م توسط عبدالله تصرف شد. این شهر تا سال 956م در دست مسلمانان باقی ماند. ابراهیم در مارس 902م حکومت را به پسرش ابوالعباس عبدالله واگذار کرد. در 1 اوت 902م آخرین پایگاه بیزانسیها در سیسیل سقوط کرد و شهر تائورمینا به تصرف ابراهیم درآمد. ابراهیم دوم در جریان محاصره شهر کاسنزا در جنوب ایتالیا درگذشت.

10.   . عبدالله بن ابراهیم، مارس 902 تا 27 ژوئیه 903م. حکومت محمد در سیسیل از 20 می 903م آغاز شد. عبدالله به دست پسرش زیادت الله کشته شد.

11.   . زیادت الله بن عبدالله، 903 تا 21 مارس 909م، درگذشته 916م. جزیره مالت در 11 مارس 904م به دست مسلمانان افتاد. ابوعبدالله شیعی در سال 905م قیام خود را آغاز کرد که در سال 909م به تأسیس دولت فاطمی انجامید. زیادت الله پس از شکست خوردن از فاطمیان، به فلسطین گریخت.