مسیر حرکت کاروان اسرا

مسیر کاروان اسرا

پس از وقوع فاجعه در دشت کربلا در روز دهم محرم سال 61 هجری قمری (21 مهر 59خ)، اهل بیت پیامبر را به کوفه بردند و پس از یک هفته توقف در کوفه، کاروان اسرا رهسپار دمشق (پایتخت خلافت اموی) شد. برای اینکه شهرهای بیشتری شاهد دربند شدن اهل بیت باشند، کاروان را نخست به سوی شمال غربی و سپس به سوی جنوب غربی حرکت دادند. مهمترین منازل سر راه از کوفه تا دمشق عبارت بودند از:

کربلا (32 و 37 شمالی، 44 و 2 شرقی) در صد کیلومتری جنوب غرب بغداد.

کوفه (32 و 2 شمالی، 44 و 24 شرقی) در 170 کیلومتری جنوب بغداد.

تکریت (34 و 37 شمالی، 43 و 41 شرقی) در کنار رود دجله و 140 کیلومتری شمال غرب بغداد.

موصل (36 و 20 شمالی، 43 و 8 شرقی) در کنار دجله و 250 کیلومتری شمال غربی تکریت.

نصیبین (37 و 5 شمالی، 41 و 13 شرقی) در ترکیه و 280 کیلومتری شمال غرب موصل.

عین الورده (36 و 51 شمالی، 40 و 4 شرقی) که امروزه رأس العین نامیده می شود و در 140 کیلومتری جنوب غرب نصیبین قرار دارد.

رقه (35 و 57 شمالی، 39 و 1 شرقی) در 200 کیلومتری جنوب غرب عین الورده.

حلب (36 و 13 شمالی، 37 و 10 شرقی) در 200 کیلومتری غرب رقه و 310 کیلومتری شمال شرق دمشق.

قِنَّسرین در 25 کیلومتری جنوب غرب حلب.

معرّه النعمان (35 و 38 شمالی، 36 و 40 شرقی) در 84 کیلومتری جنوب غرب حلب.

حمات (35 و 8 شمالی، 36 و 45 شرقی) در 213 کیلومتری شمال دمشق.

حمص (34 و 44 شمالی، 36 و 43 شرقی) در 46 کیلومتری جنوب حمات و 162 کیلومتری شمال دمشق.

بعلبک (34 شمالی، 36 و 12 شرقی) در 75 کیلومتری شمال دمشق. بعلبک امروزه در لبنان است.

دمشق (33 و 31 شمالی، 36 و 17 شرقی) در 950 کیلومتری شمال غرب کوفه.

 

طفلان مسلم

طفلان مسلم

بر پایه روایتی که شیخ صدوق آن را نقل کرده است: دو پسر از مسلم بن عقیل که در کاروان اسرای کربلا بودند، به فرمان عبیدالله بن زیاد (حاکم کوفه) زندانی شدند. یک سال بعد، آنها به یاری زندانبان از زندان گریختند و به خانه پیرزنی در کوفه پناه بردند. داماد آن پیرزن آن دو طفل را گردن زد تا پاداشی را که عبیدالله وعده داده بود، دریافت نماید.

با اینکه این داستان توسط شیخ صدوق نقل شده ولی نمی تواند واقعیت تاریخی داشته باشد. دلایل رد تاریخی بودن این روایت به شرح زیر است:

یکم: دو پسر مسلم بن عقیل که عبدالله و محمد نام داشتند، در روز عاشورا در واقعه کربلا به شهادت رسیدند.

دوم: این دو پسر طفل نبوده و در سنین جوانی بوده اند؛ زیرا در کربلا چند ده نفر از دشمنان را از پای درآوردند.

سوم: چرا عبیدالله تنها این دو تن را زندانی کرد و آنها را به همراه دیگر اسرا به دمشق نفرستاد؟

چهارم: آیا حضرت زینب (س) به عبیدالله اجازه می داد تا دو طفل یتیم را از کاروان جدا کند؟

پنجم: آیا عبیدالله این جسارت را داشت که با وجود آگاه شدن اهالی کوفه از ستم او به خاندان پیامبر، دو طفل یتیم را زندانی کند؟

ششم: اگر عبیدالله به خاطر آشوبی که در کوفه برپا شده بود، از مسلم بن عقیل کینه داشت، چرا طفلان مسلم را از پای درنیاورد و آنها را زندانی ساخت؟

هفتم: گزارشی مبنی بر وجود چهار پسر برای مسلم بن عقیل وجود ندارد؛ در نتیجه، دو پسر مسلم همانند که در کربلا شهید شدند و پسران دیگری وجود نداشت که در کوفه زندانی شوند.

با آنکه داستان طفلان مسلم واقعیت تاریخی ندارد، ولی به سبب رواج این داستان در میان مردم و اجرای تعزیه دو طفلان مسلم در سده اخیر؛ این داستان همچنان در ایام محرم و صفر مطرح می شود.

 

سرانجام شمر بن ذي الجوشن

شمر بن ذی‌الجوشن، این جانی شماره یک حادثه کربلا، در رأس لیست سیاه مختار بود، باید به هر قیمتی این جنایتکار دستگیر و مجازات می‌شد. وی پس از واقعه جنگ شورشیان کوفه با مختار که فرماندهی چند گروه را به عهده داشت، متواری شد.
*سوابق و پرونده سیاه «شمر»
 
شمر بن ذی‌الجوشن از سران و شجاعان مردم کوفه بود، وی در زمان علی(ع) جزو شیعیان و طرفداران حضرتش به شمار می‌آمد، او در جنگ صفین از افراد تحت فرمان امیرمؤمنان بود و در جنگ با معاویه شرکت داشت و شجاعی از خود نشان داد، وی در یکی از روزهای جنگ صفین، که آتش جنگ سخت زبانه می‌کشید، وارد میدان شد و مبارز طلبید، از میان لشکریان معاویه مردی به نام «ادهم بن محرز» به مقابله با او شتافت و به هم حمله‌ور شدند، ادهم، شمشیری محکم بر شمر فرود آورد که به شدت او را مجروح کرد و شمر نیز شمشیری بر رقیب خود فرود آورد که چندان اثر نکرد، شمر به لشکر برگشت و به شدت تشنه بود، کمی آب خورد و مجدداً به میدان رفت و در حالی‌که رجز می‌خواند، رقیب را به مبارزه طلبید، وی به مقابل «ادهم» آمد و او را خوب می‌شناخت و در حالی‌که او نیز بدون ترس در مقابل او ایستاده بود، شمر با نیزه ضربتی بر او فرود آورد که او را از اسب بر زمین افکند و شمر با شادی فریاد زد: این ضربت، به جای آن ضربتی که بر من زدی و به لشکرگاه برگشت.
 
اما شمر هم همانند بسیاری از مردم کوفه، در راه خود استوار نماند و بعدها به خاطر روح نفاقی که در او بود، به جرگه دشمنان درآمد و از حامیان سرسخت حکومت اموی شد، کتاب «ماهیت قیام مختار» نوشته حجت‌الاسلام سید ابوفاضل رضوی درباره جرم‌های شمر و نحوه کشته شدن او توسط مختار چنین می‌نویسد:
 
* جُرم‌هایی که شمر مرتکب شد
 
-شمر، در جریان شهادت مسلم بن عقیل در کوفه، نقش مهمی داشت.
 
-هنگامی که عمر سعد از کربلا نامه‌ای مسالمت‌آمیز برای ابن‌ زیاد نوشت که کار به جنگ نکشد، شمر در جلسه ابن ‌زیاد بود، گفت: حسین هرگز تسلیم نمی‌شود و جز جنگ راهی باقی نمانده و ابن ‌زیاد را تشویق در جنگ با امام حسین کرد.
 
-شمر نامه‌ای از ابن‌ زیاد گرفت و در رأس گروهی مسلح، وارد کربلا شد و مأمور بود اگر عمر سعد با امام حسین(ع) نجنگد او را عزل و خود فرماندهی کل نیروها را به عهده بگیرد.
 
-شمر به محض ورود به کربلا، در روز تاسوعا عمر سعد را تهدید کرد که در کار امام حسین(ع) مسامحه نکند و بین او و عمر سعد مشاجره لفظی تندی پیش آمد.
 
-شمر در فاجعه کربلا، به دستور عمر سعد، فرماندهی سپاه چپ لشکر کفر و شام را به عهده داشت.
 
-روز عاشورا هنگامی که امام حسین(ع)‌، تمام یارانش به شهادت رسیده بودند و حضرت پس از جنگ نمایانی که با دشمن کرد، به شدت مجروح شد، به طوری که دیگر توان حمله نداشت، شمر از این فرصت استفاده کرد و با 12 ‌نفر از اوباشان لشکر به طرف خیمه‌گاه امام حسین(ع) حمله‌ور شد و امام خطاب به آنان، این جمله معروف را فرمود: که «اگر دین ندارید و از قیامت نمی‌ترسید (لااقل) آزادمرد باشید»! چرا به طرف زن و بچه‌هایم حمله می‌کنید.
 
-بزرگترین جنایات و گناه شمر این بود که در آخرین لحظات عمر امام حسین، شمر سر امام را از بدن او جدا کرد.
 
*ماجرای تعقیب شمر و کشته شدن او
 
شمر توانست از معرکه کوفه، جان سالمی به در برد و از شهر کوفه خارج شود، مختار غلامی به نام «زربی» داشت، این شخص ظاهراً ایرانی ‌الاصل و از هواداران اهل‌بیت(ع)  و از شیعیان بود، وی جوانی زیرک و باهوش بود. مختار، زربی را همراه گروهی که حدود 10 نفر می‌شدند، مأمور پیدا کردن شمر کرد.
 
مسلم بن عبدالله ضبابی می‌گوید: من نیز جزو فراریان، همراه شمر، از کوفه متواری شدم و زربی همچنان به دنبال ما بود تا از کوفه خارج شدیم و اسب‌های ما لاغر و ناتوان بودند، ولی اسب زربی چابک و زیرک بود. بالاخره خود را به ما رساند، هنگامی که او نزدیک ما شد، شمر به ما گفت: شما از من دور شوید، شاید منظور این غلام کسی جز من نباشد.
 
ما اسب‌هایمان را تاختیم و دور شدیم و زربی به قصد جان شمر به سوی او تاخت، شمر با تاکتیکی خاص او را به دنبال خود کشاند تا او از یارانش جدا شد. شمر، هنگامی که زربی را تنها یافت به او حمله برد و ضربتی محکم بر پشتش وارد کرد که پشتش شکست و زربی به شهادت رسید و به این ترتیب، شمر از مهلکه جان سالم به در برد، خبر ناکام ماندن مأموریت، زربی به مختار رسید. مختار با ناراحتی گفت: بیچاره زربی، اگر با من مشورت کرده بود، به او توصیه می‌کردم که تنها به دنبال «ابوالسالغه» (مقصودش شمر بود) نرود.
 
مسلم ضبابی گوید: ما و شمر توانستیم، خودمان را به محلی به نام «ساتیدما» برسانیم و بعد از کمی استراحت، رفتیم تا به نزدیک دهکده‌ای به نام «کلتانیه» رسیدیم، کنار ساحل رودخانه‌ای که نزدیک تپه‌ای بود، پیاده شدیم، شمر فردی از اهالی همان روستا را گرفت و با تهدید گفت: نامه‌ای دارم و باید آن را به سرعت به بصره به نزد مصعب بن زبیر ببری.
 
گویا آن روستایی قبول نمی‌کرد، شمر او را کتک زد و او هم از ترس جانش، این مأموریت را پذیرفت و نامه را گرفت و برای مقدمات سفر، به همان دهکده رفت و این دهکده چند خانه بیشتر نداشت و بعد معلوم شد که ابوعمره، رییس پلیس مختار، با گروهی مسلح در آنجا مستقر شده‌اند و در آن محل پاسگاهی جهت کنترل راه کوفه به بصره قرار داده‌اند، مخصوصاً به خاطر اینکه فراریان کوفی از این راه خود را به بصره می‌رسانند و تحت حمایت مصعب بن زبیر که استاندار عبدالله زبیر در آن‌جا بود، قرار می‌گرفتند.
 
آن روستایی در بین راه به یک هم روستایی خود برخورد کرد و ماجرای کتک خوردن خود از دست شمر را برای وی تعریف کرد، در همان حال که این 2 روستایی با هم صحبت می‌کردند، یکی از افراد گروه ابوعمره، از صحبت آنان متوجه شد که این روستایی، حامل نامه‌ای از شمر برای مصعب بن زبیر است و قصد بصره را دارد، این مأمور باهوش، آدرس دقیق محل ملاقات شمر و آن روستایی را از او تحقیق کرد و معلوم شد از آن‌‌جا تا محلی که شمر در آن‌جا بود حدود 3 فرسخ راه است. این مأمور، جریان را به ابوعمره گزارش داد و ابوعمره، بلافاصله با گروه مسلح خود، به سوی محل استقرار و اختفا شمر، حرکت کردند.
 
شیخ طوسی در کتاب «امالی» خود درباره اعدام شمر توسط مختار چنین نوشته است: «... ابوعمره با گروهی به تعقیب شمر رفتند و طی یک درگیری مسلحانه او را زخمی کردند و سپس به اسارت درآمد، او را به نزد مختار آوردند، مختار دستور داد او را گردن زدند و جسد او را در دیگ روغن جوشیده افکندند و یکی از اطرافیان مختار، سر شمر را با پای خود لگدکوب کرد.