دکتر خالقی مطلق

جلال خالقی مطلق، ادیب، پژوهشگر و شاهنامه‌شناس ایرانی است. تولد او در ۲۰ شهریور ۱۳۱۶ در تهران بود. تحصیلات دبیرستانی را در تهران انجام داد. دوره‌های تحصیلات دانشگاهی را در آلمان گذراند و در سال ۱۳۴۹ (۱۹۷۰) از دانشگاه کلن در رشته‌های شرق شناسی، مردم شناسی و تاریخ قدیم درجهٔ دکتری گرفت. از سال ۱۳۵۰ (۱۹۷۱) در بخش مطالعات ایرانی در دانشگاه هامبورگ مشغول به تدریس زبان و ادبیات فارسی و فرهنگ ایران بوده است.

دکتر جلال خالقی مطلق از آغاز دههٔ ۱۳۵۰ ضمن اقامت و تدریس در کشور آلمان، پژوهش‌های گسترده‌ای در زمینهٔ ادبیات حماسی ایران و شاهنامه انجام داد. مقاله‌های تحقیقی او در مجلهٔ سیمرغ (نشریهٔ بنیاد شاهنامه فردوسی)، مجلهٔ دانشکدهٔ ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، ایران نامگ،  ایران شناسی، کلک و نامهٔ ایران باستان انتشار می‌یافت. دو مجموعهٔ برگزیده از مقاله‌های او با عنوان‌های گل رنج‌های کهن (۱۳۷۲) و سخن‌های دیرینه (۱۳۸۱) در تهران به چاپ رسیده است.

مهم‌ترین دستاورد جلال خالقی مطلق، تصحیح شاهنامه فردوسی است در هشت دفتر که طی سال‌های ۱۳۶۶ تا ۱۳۸۶ در نیویورک زیر نظر احسان یارشاطر انتشار  یافت. تصحیح شاهنامهٔ فردوسی، حاصل بیش از سی سال کار مداوم خالقی در گردآوری و بررسی کهن‌ترین دست‌نویس‌های شاهنامه و مقابلهٔ آنها با پیروی از روش‌های جدید تصحیح متون است. جلال خالقی در کار مقابلهٔ دست‌نویس‌ها از همکاری محمود امیدسالار و ابوالفضل خطیبی در دفترهای ششم و هفتم بهره گرفت. دورهٔ شاهنامهٔ خالقی در سال ۱۳۸۷ توسط بنیاد دایرةالمعارف اسلامی در تهران تجدید چاپ شد. او هم اکنون به عنوان عضو هیئت علمی کنگره بین‌المللی هزاره شاهنامه فردوسی برگزیده شده است. وی عضو هیات امنای بنیاد فردوسی است.

مختصری از فعالیت‌های علمی جلال خالقی مطلق:

• تصحیح علمی-انتقادی شاهنامه در هشت دفتر.
• یادداشت‌های شاهنامه (تا امروز سه بخش از این مجموعه مفصل چاپ شده و مجلدات دیگر نیز در دست چاپ است).
• دو گزیده مقالات به نام «گل رنج‌های کهن» و «سخن‌های دیرینه».
• ترجمه جلد اول کتاب «اساس اشتقاق فارسی» اثر «پاول هرن».
• تألیف بیش از صد مقاله و نقد تخصصی درباره تاریخ، فرهنگ و ادبیات ایران، به ویژه در حوزه شاهنامه‌شناسی و ادب حماسی.
• تألیف ده‌ها مدخل تخصصی در دانشنامه‌هایی چون ایرانیکا و دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.

 

پایان سرایش شاهنامه

روز 23 اسفند، سالگرد پایان سرایش شاهنامه توسط حکیم ابوالقاسم فردوسی است.

فردوسی زاده سال 319خ و درگذشته 399خ در شهر توس است. او در چهل سالگی سرودن شاهنامه را آغاز کرد و در طی حدود 30 سال توانست روایات ملی ایران را در 50 هزار بیت تدوین کند.

حکیم توس در چند بیت به زمان پایان سرایش شاهنامه اشاره کرده است. این بیتها به شرح زیر است:

چو سال اندر آمد به هفتاد و یک    همی زیر بیت اندر آرم فلک

سر آمد کنون قصه یزدگرد    به ماه سپندارمذ روز ارد

ز هجرت شده پنج هشتاد بار    به نام جهان داور کردگار

شاعر می گوید که در هنگام پایان سرایش شاهنامه، 71 سال دارد و از هجرت پیامبر هم 400 سال می گذرد (پنج بار هشتاد سال). منظور از روز ارد، روز بیست و پنجم هر ماه در تقویم ایرانی است.

بدین ترتیب، زمان پایان سرایش شاهنامه برابر بوده با 25 اسفند در تقویم ایرانی یا همان تقویم یزدگردی و آن هم در سال 400 هجری قمری. با محاسبه و تطبیق دادن تقویمها، پی می بریم که 25 اسفند یزدگردی در سال 400 هجری، برابر بوده با روز 23 اسفند سال 388 هجری خورشیدی.

بر روان فردوسی درود و بر روان همه پاکان روزگار.

فریدون جنیدی، شاهنامه پژوه

فریدون جنیدی زاده 20 فروردین 1318 در کوهستان ریوند نیشابور است. در 1358 بنیاد نیشابور را تأسیس کرد و اکنون مدیر این بنیاد و مدیر نشر بلخ است.

جنیدی چندین سال است که در بنیاد نیشابور به صورت آزاد و رایگان به آموزش زبانهای اوستایی و پهلوی به دوستداران فرهنگ ایرانی سرگرم است. همچنین جلسات شاهنامه خوانی نیز در این بنیاد برگزار می شود.

فریدون جنیدی از 1358 تا 1388 به تصحیح شاهنامه پرداخته و به گفته خودش، ابیات افزوده را شناسایی کرده است. او در تمام آثارش کوشیده تا ایرانیان را برترین مردمان جهان نشان دهد. وی شاهنامه را تاریخ واقعی تمدن بشری و تمدن ایرانیان می داند. جنیدی در کتاب زندگی و مهاجرت آریاییان، سیر تحول زندگی انسان را بر پایه ابیات شاهنامه تبیین کرده است.

از آثار فریدون جنیدی می توان به موارد زیر اشاره کرد:

1.    زندگی و مهاجرت آریاییان بر پایه گفتارهای ایرانی

2.     نامه پهلوانی، خودآموز خط و زبان پهلوی ساسانی و اشکانی

3.     فرهنگ هزوارشهای پهلوی

4.     داستانهای رستم پهلوان (مجموعه 11 جلدی)

5.       زروان، سنجش زمان در ایران باستان

ي

سفرنامه ابودلف

یکی از منابع جغرافیایی سده های نخستین اسلامی، سفرنامه ابودلف است. برای آگاهی از ویژگیهای این اثر، ادامه مطلب را ببینید.

ادامه نوشته

تقویم هجری

گاهشماری هجری قمری بر پایه گردش ماه به دور زمین تنظیم شده است و مبدأ آن هم هجرت پیامبر اسلام از مکه به مدینه است.

گاهشماری قمری از حدود دو هزار سال پیش از میلاد مورد استفاده اقوام گوناگون بوده است. تمدنهایی مانند چین و بابل به مرور زمان به این نکته پی بردند که استفاده از گاهشماری قمری نمی تواند نیازهای کشاورزی و دولتی را برآورد؛ از همین رو گاهشماری شمسی – قمری را ابداع کردند که مورد استفاده یهودیان هم قرار گرفت.

چندان مشخص نیست که اعراب از گاهشماری قمری استفاده می کردند یا از گاهشماری شمسی – قمری. البته سفرهای تجاری اعراب در تابستان و زمستان به یمن و شام موجب می شد که آنها بر پایه گاهشماری شمسی که منطبق بر فصول است، سفرهای خود را برنامه ریزی کنند.

با ایجاد حکومت اسلامی در مدینه، لزوم استفاده از گاهشماری برای تاریخ گذاری نامه ها و ثبت رویدادها احساس شد. در 16 محرم سال 16 هجری قمری (2 اسفند 15 هجری خورشیدی) بود که هجرت پیامبر اسلام به عنوان مبدأ گاهشماری اسلامی برگزیده شد. آن سالی که در آن پیامبر از مکه به مدینه هجرت فرمود، سال یکم هجری نام گرفت و یکم محرم آن سال که برابر 16 ژوئیه 622 میلادی بود، نخستین روز از گاهشماری هجری قمری شد.

یک سال قمری برابر 354 روز و 367 هزارم روز است. در محاسبات تقویمی برای یافتن تاریخ تطبیقی گاهشماری هجری قمری با گاهشماری هجری خورشیدی و گاهشماری میلادی، سال قمری عادی را 354 روز و سال کبیسه  را 355 رز محاسبه می کنند

در محاسبات تقویمی در یک دوره 30 ساله، 11 سال کبیسه در نظر گرفته می شود. چون آغاز ماهها در گاهشماری قمری، بر اساس رؤیت هلال است، برخی ماهها 29 روزه و برخی ماهها 30 روزه هستند. در محاسبات تقویمی، ماههای فرد را 30 روزه  و ماههای زوج را 29 روزه محاسبه می کنند. در سالهای کبیسه ماه آخر هم 30 روزه محاسبه می شود.

در ایران تا 90 سال پیش، اسناد دولتی با گاهشماری هجری قمری تاریخ گذاری می شدند. از فروردین 1304خ گاهشماری هجری خورشیدی جای گاهشماری هجری قمری را در اسناد دولتی گرفت ولی آداب مذهبی هنوز هم با گاهشماری هجری قمری در پیوند است.

دولت وی شمالی در چین

دولت وِی شمالی در سده پنجم و ششم در شمال چین فرمان می راند. برای آگاهی از تاریخ مختصر وی شمالی، ادامه مطلب را ببینید.

ادامه نوشته

دولت آل بویه

دولت آل بویه که توسط سه برادر از اهالی دیلم در گیلان تأسیس شد در سده چهارم و پنجم هجری در ایران فرمان می راند. برای آگاهی از تاریخ مختصر این دولت ادامه مطلب را ببینید.

ادامه نوشته

دولت گوک ترکها

ترکان از سده ششم میلادی وارد صحنه سیاسی شمال آسیا شدند. برای آشنایی با دولت ترکان، ادامه مطلب را ببینید.

ادامه نوشته

تقویم تاریخ اسفند

رویدادهای مهم اسفند ماه را در زیر می بینید.

ادامه نوشته

دولت کوپان در هندوراس

دولت کوپان در سده پنجم میلادی تأسیس شد و تا سده نهم پابرجا بود. شهر کوپان در 14 درجه و 50 دقیقه شمالی و 89 درجه و 8 دقیقه غربی قرار داشت که امروزه در غرب هندوراس و نزدیک مرز گواتمالا واقع است. این شهر در سده نهم پیش از میلاد توسط مایاها ساخته شد. کوپان در اوج شکوفایی در سده هشتم میلادی، 250 کیلومتر مربع مساحت و حدود 20 هزار تن جمعیت داشت.

بنیانگذار دولت کوپان کینیچ یاکس کوکمو نام داشت که در دسامبر 426م به شاهی نشست و تا 437م فرمان راند. کاکمو از سرداران پادشاهی تیکال بود و توسط سیاج چان کاویل – شانزدهمین شاه تیکال – حمایت می شد. از 9 تن که پس از کاکمو شاه شدند، چندان اطلاعی در دست نیست.

هفتمین شاه کوپان، بالام نهن نام داشت و از 504م تا 544م فرمان راند. یکی از پسران او که تزی بالام نام داشت، به عنوان دهمین شاه کوپان در ماه می 553م به قدرت رسید و تا 578م فرمانروا بود.

یازدهمین شاه کوپان، کاک چان یوپات پسر تزی بالام بود که 24 روز پس از مرگ پدرش در 578م بر تخت نشست و تا 5 فوریه 628م فرمان راند.

چان ایمیکس کاویل در 21 فوریه 628م به شاهی نشست و تا 695م فرمانروا بود. او در 15 ژوئن 695م در 83سالگی درگذشت.

اواکساک لاجون اوباه کاویل از 695 تا 738م فرمان راند. او در 724م کاک تیلیو چان یوپات را به عنوان دست نشانده خود در کویریگو منصوب کرد و او تا 785م در آن شهر فرمان راند. شهر کویریگو در 48 کیلومتری شمال کوپان واقع بود و امروزه در کشور گواتمالا و 16 کیلومتری شمال غرب مرز هندوراس قرار دارد. شاه کویریگو به کوپان حمله کرد و شاه کوپان در 29 آوریل 738م کشته شد.

کاک جوپلاج چان کاویل در 7 ژوئن 738م بر تخت نشست و تا ژانویه 749م فرمان راند.

کاک ییپیاج چان کاویل از 749 تا 763م فرمان راند.

یاکس پاساج چان یوپات در 9 سالگی در ژوئن 763 جانشین پدرش شد و تا بعد از 810م شاه بود.

اوکیت توک آخرین شاه کوپان است که در 6 فوریه 822م به شاهی رسید و روشن نیست که چه مدت فرمان رانده است.