کمبوجیه یا به گفته غربیها، کامبیز، پسر کوروش هخامنشی بود که در تابستان 530 پ.م به شاهی رسید و در 28 اوت 522 پ.م درگذشت.

کوروش بزرگ که شاهنشاهی هخامنشی را در 550 پ.م تأسیس کرده بود، در سال 546 پ.م کشور ثروتمند لیدی را در آسیای صغیر تصرف کرد. او در 29 اکتبر 539 پ.م وارد شهر بابل شد و این سرزمین کهن را نیز ضمیمه قلمرو شاهنشاهی ایران کرد. کوروش حکومت بابل را به پسرش کمبوجیه واگذاشت و کمبوجیه در 23 مارس 538 پ.م (نوروز) در بابل تاجگذاری نمود. کوروش در ژوئیه سال 530 پ.م از فرمانروایی کناره گرفت و شاید هم در جنگ کشته شد.

کمبوجیه در تابستان 530 پ.م شاهنشاه ایران شد و تصمیم گرفت تا پادشاهی کهنسال مصر را نیز ضمیمه قلمرو هخامنشی کند. ایرانیان در ماه می 525 پ.م مصریها را در پلوزیوم شکست دادند و سه ماه بعد، در اوت 525 پ.م، شهر ممفیس (پایتخت مصر) را تصرف کردند.

کمبوجیه در مصر، همانند کوروش در بابل، به همه خدایان احترام گذاشت. پژوهشگران برای تایید صحت این مطلب به سندی معتبر از یک فرد مصری که معاصر کمبوجیه بود، دست یافتند. توضیح اینکه در مقر کلیسای واتیکان، مجسمه ای از یک فرد مصری وجود دارد که شاهد فتح مصر بدست کمبوجیه بوده است. این مجسمه دارای کتیبه ای است که حاوی شرح زندگانی صاحب مجسمه و وقایع آن زمان مصر است. این مجسمه مربوط به پسر رئیس معابد مقدس شهر سائیس است. او در زمان آمازیس، خزانه دار پادشاه، رئیس قصر سلطنتی و فرد مورد اعتماد کامل پادشاه بوده است. او سپس در زمان پسامتیک سوم، رئیس کل کشتیهای مصر باستان شد. پس از تسلط کمبوجیه بر مصر، او فرد مورد اعتماد و پزشک بزرگ مصر میشود. او از کمبوجیه خواهش میکند که عظمت معبد بزرگ نیت (مادر خدایان مصر باستان) و چند معبد دیگر را که مربوط به خدایان مهم بود و در شهر سائیس قرار داشت، به آنجا برگرداند و آساییها را که در معبد (نیت) اقامت داشتند، از آنجا بیرون کند.

کمبوجیه هم چنین میکند و زمینها و خانه های خوب به مصریها میدهد. او در مورد خدمات خود به مردم مصر مینویسد که آنها را از بدبختی و گرسنگی نجات داده است. از این نوشته ها چنین بر می آید که کمبوجیه دقیقا مانند کوروش کبیر در بابل رفتار کرد و به تمام آداب و رسوم مصریها احترام گذاشت.

در بعضی از روایت ها نوشته اند که کمبوجیه، معابد مصری را ویران کرد ولی به مکانهای مقدس یهودیان و قوم بنی اسرائیل احترام گذاشت. ولی طبق اسناد و نوشته های مصریان، آنها کمبوجیه را زاده خدای بزرگ (را) و فرعون قانونی خود میدانستند و بر این عقیده بودند که با رفتن او به مصر، سلسله بیست و ششم فراعنه یا سلسله پادشاهان سائیس، منقرض میشود و سلسله بیست و هفتم تاسیس میشود که تا زمان پادشاهی اردشیر دوم هخامنشی (404 پ.م) ادامه پیدا میکند.

کمبوجیه سه سال در مصر ماند و در هنگام بازگشت به ایران، خبر یافت که گئومات مغ در هگمتانه به شاهی نشسته است. کمبوجیه در 28 اوت 522 پ.م، هنگامی که در حمات سوریه بود، بر اثر یک حادثه کشته شد.

گئومات مغ در 11 مارس 522 پ.م در هگمتانه قیام کرد و چون مردم از کشته شدن بردیا (پسر دیگر کوروش) به دست کمبوجیه بی خبر بودند، خود را بردیا نامید و به تخت شاهی تکیه زد. داریوش و همراهانش در 29 سپتامبر 522 پ.م توانستند گئومات را بکشند و داریوش به شاهی برگزیده شد.