كتاب الصحيح من سيره النبي الاعظم (ص)
يكي از آثاري كه به بررسي دقيق تاريخ زندگاني پيامبر اسلام پرداخته است، كتاب الصحيح من سيره النبي، نوشته علامه مرتضي عاملي است.
سید جعفر مرتضی عاملی محقق و نويسنده برجسته شيعه در سال 1364ق (1944م)، در جبل عامل لبنان دیده به جهان گشود، در سال 1382ق جهت تحصیل علوم دینی به نجف اشرف مهاجرت کرد و پس از شش سال به حوزه علمیه قم منتقل و بيش از دو دهه در اين حوزه پربركت به تحصيل، تدريس و پژوهش پرداخت. از او تا کنون بالغ بر بیست عنوان کتاب منتشر شده است که معروفترین و گسترده ترین آنها کتاب الصحیح من سیره النبی الاعظم(ص) در زندگاني رسول خدا می باشد كه 35 جلد است. چاپ جدید این کتاب توسط انتشارات دارالحدیث قم عرضه شده است.
جلد نخست الصحیح من سیره النبی(ص) به مباحث تمهیدی درباره تاریخ صدر اسلام پرداخته و روش تدوین کتاب را یادآور شده است. علامه مرتضي عاملي در جلد اول سعی کرده سیاستهای حاکمان اموی و عباسی در مخالفت با سنت پیامبر را تبيین نماید و بعضی از تلاشهای آنان در جهت تحریف سنت پیامبر اسلام را بازگو كند. وي در جلد اول توجه خاصی به این مهم دارد که تحریف و پوشاندن حقایق صدر اسلام بعدها در تاریخ نگاری تاثیر فوق العاده داشته است. به اعتقاد او منع تدوین حدیث، وارد شدن فرهنگ یهود و اهل کتاب، عدالت صحابه و طرد روایات راویان شیعه و فضیلت تراشی برای بزرگان اهل سنت از جمله مواردی است که مانع اصلی ثبت دقیق سیره پیامبر اعظم بوده است.
جلد دوم کتاب در واقع شروع مباحث تاریخ اسلام می باشد. توصیف جزیره العرب، بیان تاریخ کعبه، جایگاه و منزلت قریش، ذکر دوران کودکی رسول خدا، ارزيابي و نقد داستان شق صدر و داستان اولین مسافرت پیامبر به شام، بعثت رسول اعظم و ایمان آوردن برخی از صحابه از موضوعات اصلی اين مجلد می باشد.
جلد سوم کتاب شامل معراج رسول خدا، هجرت مسلمین به حبشه و شعب ابی‌طالب، سفر به‌طائف، بیعت با انصار و هجرت به مدینه مي‌باشد. البته مؤلف نظرات و انتقادات خود را در لابلای مطالب به نحو صریح عنوان می‌دارد و اشاراتی به تبعات و بهره برداریهای بعضی نقل قولهای ساختگی در آینده(بخصوص در دوره بنی امیه و بنی عباس) دارد.
مجلد چهارم با حضور پیامبر(ص) در مدینه و چگونگی شکل‌گیری حکومت اسلامی و اقدامات پیامبر(ص) در راستاي برپايي جامعه اسلامي آغاز می‌شود و مسائل اعتقادی مانند روزه و جهاد تبیين مي گردد. اين مجلد سرايا و غزوات پیامبر تا قبل از جنگ بدر را نيز شامل است.
در جلد پنجم کتاب، تاریخ پیامبر از جنگ بدر تا رخدادهای قبل از جنگ احد به صورت کامل مورد ارزيابي قرار گرفته است. علامه در این مجلد نقل قولهای بسیاری را از نظر سندی و محتوایی مورد ارزیابی قرار داده که در نوع خود جالب توجه است.
در مجلد ششم کتاب، مؤلف به طور وسیع از جنگ احد و برخی رخدادها و جریانات مربوط به یهودیان در مدینه و مشکلاتی که برای حکومت نوپای اسلامی به وجود آوردند، سخن رانده است.
مجلد هفتم به طور گسترده به حادثه رجیع و بئر معونه می‌پردازد.
جلد هشتم کتاب، به غزوه بنی‌نضیر و جریانات مربوط به جنگ احزاب(خندق) اختصاص یافته است.
مجلد نهم کتاب به طور کامل به جنگ خندق می پردازد.
جلد دهم فهارس جلدهای قبل می باشد و آخرین مجلدی که از کتاب الصحیح من سیره النبی الاعظم (ص) انتشار یافته به صورت عمده به جریانات غزوه بنی قریظه و مریسیع اختصاص یافته است.
شیوه تالیف
علامه سید جعفر مرتضی حسینی عاملی با بهره‌گیری از تسلطی که بر علوم اسلامی چون کلام، فقه، حدیث، تفسیر و ادبیات داشت، شروع به نگارش این کتاب نمود. مؤلف دلیل نامگذاری کتاب به الصحیح را چنین ابراز می‌دارد: شناخت تاریخ صحیح، اسلوب و قواعدی دارد که اگر بر آن اساس حركت کنیم قادر خواهیم بود به تاریخ صحیح و مطمئن دست یابیم . به همین دلیل او معیارهای علمی شناخت اخبار صحیح را در یک فصل عنوان میکند و شالوده کتاب را بر همین اساس بنیان می‌گذارد، لذا این کتاب در بین کتب سیره پیامبر از خصوصیات متمایزی برخوردار است چرا که اکثر کتب سیره به شیوه روایی یا ترکیبی تنظیم شده‌اند.
ارزيابي اثر
از امتیازات این اثر ارزشمند علاوه بر تتبع و دقت نظر و چند جانبه بودن آن (تاريخي قرآني كلامي و...)، تحلیل کاملا نقادانه تاریخی آن می‌باشد که در جای جای مباحث به وضوح مشهود می‌باشد. البته علامه غالبا در تحلیلهای خود از بینش کلامی و فکری خود استفاده میکند و دیدگاهها و استنباطهای خویش را عنوان می‌دارد به بیان دیگر مباحث تاریخی او با اعتقادات کلامی اش عجین می‌باشد پررنگ بودن مباحثی چون عصمت و تقیه از این مهم حکایت میکند؛ از خصوصیات دیگر این کتاب نتیجه‌گیری از تحلیلها، و به بیان دیگر اجتهادی بودن تحلیلهای او است، بدین بیان که پس از گردآوری داده‌‌‌ها و اخبار تاریخی و ارزیابی و تحلیل متون، ارتباطی منطقی بین آنها برقرار میکند و از آنجا وارد جمع بندي اجتهاد و نتیجه‌گیری می شود مانند موارد فراوانی چون آغاز وحی، داستان شق صدر، اسلام آوردن ابوذر و دشمنی یهود با اسلام. از اين گذشته، قلم شيوا؛ روان و اسلوب نگارشی مستحكم علامه ستودني است.
شايد عمده ترين كاستي كتاب آن باشد كه مؤلف بزرگوار به جريانات تاريخي عصر پيامبر اسلام(ص) به صورت يكسان نپرداخته و به بعضي از جريانها و رويدادها توجه ويژه‌اي داشته درحالي كه از كنار برخي ديگر به آساني گذر كرده است.
علامه در گزارشات خود از کتب گوناگون (تاريخي؛ كلامي؛ تفسيري و...) اهل سنت و شیعه استفاده کرده است اگرچه بیشتر منابع مورد استفاده او از کتب اهل سنت می باشد ولي آنچه در تاليف او مشهود است دید کاملا نقادانه او نسبت به منابع اهل سنت می باشد.
اين مجموعه در سال 1371خ جايزه كتاب سال جمهوري اسلامي ايران در زمينه سيره پيامبر را به خود اختصاص داد. ترجمه و تلخيص كتاب الصحيح من سيره النبي الاعظم، با عنوان سيرت جاودانه در بازار موجود است.