بندر گوانگژو
یکی از مراکز تجاری در جنوب شرق چین، بندر گوانگژو بود که بازرگانان مسلمان در سده های هشتم و نهم میلادی به این بندر رفت و آمد بسیار داشتند.
بندر گوانگژو در 23 درجه و 8 دقیقه عرض شمالی و 113 درجه و 16 دقیقه طول شرقی و در استان گوانگ دونگ واقع است. این شهر 21 متر از سطح دریا بلندی دارد. مساحت گوانگژو 7434 کیلومتر مربع و جمعیت آن در سال 2013م حدود 14 میلیون نفر بود. این بندر در کنار رود پارل و در 120 کیلومتری شمال غرب هنگ کنگ قرار دارد.
در سال 206 پ.م دولت نانیوئه به پایتختی پانیو یا همان گوانگژو تأسیس شد که شمال ویتنام و جنوب شرقی چین را دربر می گرفت. این شهر در سال 111 پ.م به تصرف امپراتوری هان درآمد. دولت وو از 222 تا 280م در جنوب شرقی چین فرمان می راند و گوانگژو نیز یکی از مراکز مهم قلمرو وو شمرده می شد.
نخستین فرستاده دربار امپراتوری روم در سال 166م از راه جنوب چین وارد دربار امپراتور هان شد. نخستین بازرگان رومی نیز در سال 226م وارد ویتنام شد و با پادشاه وو دیدار نمود. دولت جین که در 265م به قدرت رسید، تا سال 420م فرمان راند. دولت سونگ از 420 تا 479م، دولت چئی تا 502م، دولت لیانگ تا 557م، دولت چِن تا 589م، دولت سویی تا 618م و دولت تانگ تا 907م بر گوانگژو فرمانروا بودند.
پرستشگاه بودایی گوانگ شیائو در سال 401م در این شهر ساخته شد. پرستشگاه شش درخت بانیان (انجیر هندی) نیز در سال 537م در گوانگژو بنا گردید.
گفته شده که مسجد هوایشنگ در سال 651م به دست سعد بن ابی وقاس ساخته شد. این روایت بی گمان اشتباه است ولی آوازه اسلام در آغاز سده هشتم میلادی به پایتخت چین (چانگ آن) رسیده بود. مسجد چانگ آن در 742م ساخته شد. مسجد گوانگژو در 1314م در آتش سوخت ولی در 1351م بازسازی گردید.
نخستین فرستادگان مسلمان به دربار امپراتور چین، در سال 713م و احتمالا از سوی قتیبه بن مسلم به چانگ آن رفتند.
با انتقال مرکز خلافت از دمشق به بغداد در میانه سده هشتم میلادی، تجارت دریایی میان بندر سیراف در خلیج فارس (بندر طاهری در استان بوشهر) با هند و خاور دور دوباره شکوفا شد. بازرگانان مسلمان در بنادر جنوب شرق آسیا و جنوب شرق چین مهاجرنشین هایی تشکیل داده بودند. جمعیت مسلمانان در بندر گوانگژو به 200 هزار تن می رسید. افزون بر گوانگژو، مسلمانان در دو بندر دیگر در جنوب شرقی چین زندگی می کردند. این دو بندر عبارت بودند از: کوانژو (24 و 55 شمالی، 118 و 35 شرقی) در استان فوجیان که اعراب آن را بندر زیتون می خواندند. بندر هانگژو (30 و 15 شمالی، 120 و 10 شرقی) در استان ژجیانگ نیز از شمالی ترین بنادر چین بود که مسلمانان به آنجا می رفتند. البته تجارت از راه خشکی و از طریق جاده ابریشم نیز میان ایران و چین برقرار بود. بازرگانان از بغداد تا گوانگژو می بایست حدود 9 هزار کیلومتر را طی می کردند تا به مقصد برسند. البته بازرگانان برای رفتن به بنادر چین، راه دریایی را به جاده ابریشم و راه خشکی ترجیح می دادند.
دزدان دریایی عرب و ایرانی که در جزیره هاینان به سر می بردند، در 30 اکتبر 758م به بندر گوانگژو حمله کردند و دست به غارت زدند. این دریانوردان راههای دریایی میان جنوب چین و شمال ویتنام را در کنترل داشتند. مسلمانان بندر گوانگژو را که نام دیگرش کانتون بود، خانفو یا سینکالان می خواندند.
یکی از سرداران چینی به نام هوانگ چائو در سال 875م بر ضد امپراتور شورید. او از 881 تا 884م به عنوان امپراتور چین فرمانروا بود. نیروهای این سردار شورشی در سال 879م شهر گوانگژو را تصرف کردند و حدود 120 هزار تن از بازرگانان ایرانی و عرب را از دم تیغ گذراندند. بازرگانان ثروتمند مسلمان پیش از این هم یک بار در سال 760م در شهر یانگژو قتل عام شده بودند. علت اصلی کشتار این بازرگانان توسط چینیها، ثروتمند بودن این مردمان بیگانه بود که رشک و حسد چینیها را برمی انگیخت. گزارش این کشتارها توسط یک گردشگر ایرانی به نام ابوزید سیرافی به ما رسیده است.
در سده های دهم تا دوازدهم میلادی در بندر گوانگژو به زنانی برمی خوریم که از خلیج فارس آمده اند. چینیها به این زنان (داشی) یا زنان پارسی لقب داده اند؛ اعم از اینکه این زنان ایرانی هستند یا عرب.
جهانگرد مسلمان آفریقایی، ابن بطوطه، در سده چهاردهم میلادی از این بندر دیدن کرد. پرتغالیها نیز در 1514م به بندر گوانگژو رسیدند. در پایان سده هفدهم پرتغالیها از ماکائو، اسپانیاییها از فیلیپین و مسلمانان از هند و خاورمیانه به گوانگژو رفت و آمد داشتند.
بندر گوانگژو یا به گفته اروپاییها، کانتون، در سده هجدهم شاهد ورود ملل گوناگون به بندرگاه خود بود. انگلیسیها در 1717م، هلندیها در 1729م، دانمارکیها در 1731م، سوئدیها در 1732م، کشتیهای آمریکا در 1784م و کشتیهای استرالیا در 1788م به گوانگژو آمدند.
در سده نوزدهم بود که بندر گوانگژو درگیر جنگ شد. جنگ تریاک از 1839 تا 1841م میان چین و انگلستان در جریان بود و بندر کانتون هم در این جنگ حضوری مستقیم داشت. جنگ داخلی میان دو قبیله به نامهای پونتی و هاکا در 1855م آغاز شد که 12 سال ادامه یافت.
بیماری طاعون که در نیمه دوم سده نوزدهم در چین گسترش یافت، در مارس 1894م موجب مرگ 60 هزار تن در گوانگژو شد.
ارتش امپراتوری ژاپن در اکتبر 1938م بندر گوانگژو را تصرف کرد و این شهر تا سپتامبر 1945م در اشغال ژاپنیها بود.