اقلیم هشتم

شاه اسماعیل یکم صفوی در 4 امرداد 866خ در اردبیل زاده شد. پدر او شیخ حیدر نام داشت که از نوادگان شیخ صفی الدین اردبیلی (631 تا 713خ) بود. حیدر، رهبر صوفیان بود که به سبب داشتن کلاهان سرخ رنگ به قزلباش مشهور بودند. مادر اسماعیل، مارتا دختر اوزون حسن آق قیونلو بود.

شیخ حیدر برای جنگ با مسیحیان چرکس رهسپار قفقاز شد. سلطان یعقوب آق قیونلو که برادر مارتا بود، به کمک شروانشاه رفت و حیدر در جنگ با آنها کشته شد. (29 خرداد 867خ) مارتا به همراه سه پسرش در استخر فارس زندانی شد. هنگامی که سلطان یعقوب درگذشت، میان دو پسر او (رستم و بایسنقر) اختلاف افتاد. رستم برای جلب حمایت قزلباشها، پسران شیخ حیدر را از زندان آزاد کرد. سلطان علی (برادر بزرگ اسماعیل) توانست بایسنقر را در تبریز شکست دهد و رستم را به حکومت برساند. رستم از قدرت سلطان علی در هراس شد و او را در راه تبریز به اردبیل کشت. (872خ)

اسماعیل پس از زمانی کوتاه که در اردبیل به سر برد، رهسپار لاهیجان شد. در آنجا اسماعیل تحت تعلیمات شمس الدین لاهیجی، ادبیات و الاهیات شیعه را آموخت و همزمان زیر نظر هفت تن از بزرگان صوفیه، فنون رزم را تعلیم دید.

اسماعیل در 878خ از لاهیجان خارج شد و به خلخال رفت. قزلباشها از خلفای خود در آناتولی خواستند تا نیروهای نظامی خود را به ایران بفرستند. در مدت سه ماهی که اسماعیل و یارانش در خلخال بودند، دو هزار تن از نیروهای قزلباش وارد ایران شدند. سپس اسماعیل به ارزنجان رفت و در آنجا و با حضور هفت هزار قزلباش، تصمیم گرفت که با شروانشاه بجنگد. او قیام خود را در 24 اسفند 878خ آغاز کرد. او در کنار دژ گلستان بر فرخ یسار شروانشاه چیره شد و سپس به نخجوان لشکر کشید و الوند بیگ آق قیونلو را شکست داد. اسماعیل در 30 آبان 880خ تبریز را تصرف و دولت صفوی را تأسیس کرد. او در نوروز (29 اسفند 880خ) تاجگذاری نمود و آیین تشیع دوازده امامی را مذهب رسمی دولت خود اعلام کرد.

 در 7 تیر 882خ، مراد آق قیونلو از شاه اسماعیل شکست خورد و به شیراز گریخت. شاه اسماعیل در 11 مهر 882خ شیراز را گرفت و بدین ترتیب، دولت آق قیونلو پس از یک سده حکومت در غرب ایران، برچیده شد.

محمد شیبک خان (حاکم ازبکان) در 16 آذر 889خ از شاه اسماعیل شکست خورد. در این جنگ که در طاهرآباد مرو روی داد، محمد شیبک خان و ده هزار تن از ازبکان کشته شدند.

در 10 شهریور 893خ سپاه 60 هزار نفری شاه اسماعیل از سپاه 120 هزار نفری سلطان سلیم عثمانی در نبرد چالدران شکست خورد. ترکان عثمانی از 23 تا 31 شهریور در تبریز بودند.

شاه اسماعیل یکم صفوی در 12 خرداد 903خ در سراب درگذشت و در آرامگاه شیخ صفی الدین در اردبیل به خاک سپرده شد.