فتوحات محمود در هند
یکی از مسائل مهمی که در دوران غزنویان از سبکتکین شروع شد و در زمان محمود به اوج رسید و در زمان جانشینان وی نیز به شدت دنبال شد لشکر کشیهای مداوم به هندوستان بود.علل این اقدام آنها اولا این بود که هند سرزمینی غنی و آباد بود که بتکدهها و معابد هندوهای آنجا همیشه سرشار از طلا و جواهری بود که مردم برای خدایان خود هدیه میآوردند و حمله غزنویان به آنجا به معنای دستیابی به این ثروت بود.علت بعدی این بود که هندوستان کشوری کافر از نظر مسلمانان بود و لشکر کشی غزنویان به آنجا تلاشی در جهت گسترش اسلام وانمود میکرد و مخصوصا از نظر دولت عباسی جهاد در برابر کفر بود که مشروعیتی را برای حاکمین غزنه به بار میآورد.همچنین این لشکر کشیها باعث مشغول بودن سپاه غزنویان میشد که اگر این سپاه بی کار میماندند باعث ایجان مشکل و بحران در دستگاه غزنویان میگشت.
این حملات مداوم سپاه غزنویان به هند باعث شد که اسلام در آن شبه قاره گسترش یابد و همچنین باعث گشت قدرت دفاعی این کشور به علت حملات پی در پی رو به زوال گذارد و راه برای حملات بعدی غزنویان باز شود.
فتوحات سلطان محمود غزنوي در هند حدود 20 سال طول كشيد و برجسته ترين پيروزي او، گرفتن بتكده سومنات در جنوب غربي هند بود كه در ديماه سال 404 خورشيدي انجام شد.
سلطان محمود فتوحات خود در هند را از سال 1001م آغاز كرد. نخستين جنگ در 28 نوامبر 1001م (13 آذر 380خ) در پيشاور روي داد كه سپاهيان جاياپالا شكست خوردند. جاياپالا كه از سال 964م بر بخشهايي از شمال غرب هند فرمان مي راند، كشته شد و پسرش آنانداپالا جانشين او شد. پيشاور (34 درجه و 1 دقيقه شمالي و 71 درجه و 35 دقيقه شرقي) پايتخت دولت كوشان در سده هاي نخستين ميلادي بود. پايتخت محمود شهر غزنين (33 درجه و 33 دقيقه شمالي و 68 درجه و 25 دقيقه شرقي) در 350 كيلومتري جنوب غرب پيشاور قرار داشت.
شهر بهاتيا (بهِرا) (32 درجه و 29 دقيقه شمالي و 72 درجه و 55 دقيقه شرقي) در سال 1004م به تصرف محمود درآمد. اين شهر در فاصله 550 كيلومتري جنوب شرق غزنين واقع بود.
مقصد بعدي غزنويان، شهر مولتان (30 درجه و 12 دقيقه شمالي و 71 درجه و 28 دقيقه شرقي) در 600 كيلومتري جنوب شرقي غزنين بود كه مركز ولايت سند شمرده مي شد. اين شهر در سال 712م توسط محمد بن قاسم ثقفي وارد قلمرو خلافت اسلامي شد و در ميانه سده دهم بود كه به داعيان اسماعيلي آغوش باز كرد و اسماعيلي مذهب شد. مولتان در سال 1006م به دست غزنويان گشوده گرديد.
در سال 1008م اتحاديه دولتهاي هندي در نزديكي پيشاور از محمود شكست خوردند. شهرهاي عضو اين اتحاد عبارت بودند از: اوجاين (23 درجه و 11 دقيقه شمالي و 75 درجه و 47 دقيقه شرقي)، گواليور (26 درجه و 13 دقيقه شمالي و 78 درجه و 11 دقيقه شرقي)، كالينجار (25 درجه شمالي و 80 درجه و 29 دقيقه شرقي)، قنّوج (27 درجه و 4 دقيقه شمالي و 79 درجه و 55 دقيقه شرقي)، دهلي (28 درجه و 37 دقيقه شمالي و 77 درجه و 14 دقيقه شرقي) و آجمِر (26 درجه و 27 دقيقه شمالي و 74 درجه و 38 دقيقه شرقي).
در 1009م ناگاركوت (كانگره) (32 درجه و 6 دقيقه شمالي و 76 درجه و 16 دقيقه شرقي)، در 1011م تانسار (29 درجه و 58 دقيقه شمالي و 76 درجه و 50 دقيقه شرقي)، در 1017م قنّوج و ميروت (28 درجه و 59 دقيقه شمالي و 77 درجه و 42 دقيقه شرقي) و در 1018م ماتورا (27 درجه و 30 دقيقه شمالي و 77 درجه و 40 دقيقه شرقي) توسط سپاهيان محمود غزنوي غارت شدند.
اياز كه غلام محبوب سلطان غزنوي بود، در سال 1021م به حكومت لاهور (31 درجه و 33 دقيقه شمالي و 74 درجه و 21 دقيقه شرقي) منصوب شد و مسلمانان براي نخستين بار بر شرق رود سند تسلط يافتند. شهرهاي كالينجار و گواليور در سال 1023 سقوط كردند و تريلوچانپالا كه نوه جاياپالا بود، به دست سپاهيان خودش كشته شد.
معابد واقع در ماهِشوار (22 درجه و 7 دقيقه شمالي و 75 درجه و 21 دقيقه شرقي) و دواركا (22 درجه و 14 دقيقه شمالي و 68 درجه و 58 دقيقه شرقي) و سومنات (20 درجه و 53 دقيقه شمالي و 70 درجه و 24 دقيقه شرقي)، جنوبي ترين نقاط هند بودند كه مورد حمله محمود غزنوي قرار گرفتند.
معبد سومنات، پرستشگاه شيوا بود. پرستشگاه دوم كه در سال 649م بنا شده بود، در سال 725م در حمله جنيد بن عبدالرحمان مُرّي، والي سند، ويران شد. سومين پرستشگاه كه در سال 815م به دست پادشاه قنوج ساخته شده بود، در ژانويه 1026م (ديماه 404خ) توسط محمود غزنوي نابود گرديد.
بت سومنات بزرگترین و مهمترین بت هندوستان بود و طولش به پنج متر بالغ میشد.هندوان دسته دسته به زیارت این بت میرفتند و صدها برهمن نیز به دعای وی مشغول بودند.این بت آنچنان برای هندوان با ارزش بود که حتی معتقد بودند دریا نیز وی را میپرستد و جزر و مد را نشانهٔ همین پرستش میدانستند.جواهرات فراوانی نذر این بت میشد و حتی صدها روستا وقف این بت بود.
تا قبل از اینکه غزنویان به سومنات حمله کنند هندوان برای توجیه بیقدرتی بتهایی که به دست سپاه غزنویان نابود میشد میگفتند که این بتان مورد قهر سومنات هستند.هنگامی که سپاه ۳۰ هزار نفری ترکان غزنوی به قصد سومنات حرکت کردند هندوان به پای سومنات افتادند که جلوی سپاه محمود را بگیرد اما سومنات برای جلوگیری از نابودی خود نیز توانایی کاری را نداشت. سلطان محمود از راه مولتان و آجمر بعد از طی ریگستانهای بیآب راجپوتانا بر سومنات حمله نمودند. با اینکه راجاهای هند جهت حفاظت این معبد جمع شده بودند ولی در نتیجه جنگ خونین تعداد زیادی از ایشان مقتول شدند و غير از تسلیم چاره ندیدند. بتكده به دستور محمود نابود گرديد و ثروت معبد نیز به غنیمت گرفته شد.
براي درك بهتر گستردگي لشكركشي محمود به هند، كافي است تا به مختصات ذكر شده شهرها نگاه كنيد و فاصله آنها را از غزنين تخمين بزنيد. شرقي ترين نقطه نسبت به غزنين، شهر كالينجار است كه در فاصله حدود دو هزار كيلومتري جنوب شرق غزنين واقع است. سومنات هم كه جنوبي ترين نقطه فتح شده مي باشد، بيش از 1500 كيلومتر در سوي جنوب از غزنين فاصله دارد.