مرتضي ثاقب فر
وي جامعه شناس و پژوهشگر در تاريخ و فرهنگ ايران بود كه در 9 امرداد سال 1321 در تهران زاده شد و در 11 دي 1391 در تهران چشم از جهان فرو بست.
ثاقب فر داراي مدرك كارشناسي ارشد از دانشگاه سوربن فرانسه بود. بيشتر آثار او پيرامون ايران شناسي و مطالعات هخامنشي است. شماری از منابع و مراجع اصلی در زمینهٔ هخامنشیپژوهی به دست او به فارسی ترجمه شد. ضمن اینکه با سبکی خاص خود و با شیوهٔ دقیق به ترجمهٔ این آثار پرداخت. او با توجه به مولف بودن خودش در زمینه ایرانشناسی، هرجا که نوشتار اصلی را دچار خطا و یا بی انصافی میدید، در پاورقی یا مقدمه ایرادات را به خواننده تذکر میداد.
ثاقب فر از سال ۱۳۵۶ با ترجمهٔ کتاب «جامعهشناسی و فلسفه» نوشته اميل دوركيم، وارد حوزه رسمی ترجمه شد. و در سال بعد برای ادامه تحصیل به دانشگاه سوربن رفت. او پس از حملهٔ عراق به ایران و آغاز جنگ در سال ۱۳۵۹، به کارشناسی ارشد بسنده کرده و دکتری را رها کرد و به کشور بازگشت. در این زمان کتاب آگاهی آریایی را به عنوان نخستین اثر تالیفی خود در حوزه فرهنگ ایران نوشت. در این کتاب، آگاهی آریایی به گونهٔ شاهینی تصور میشود که پس از هزار سال ترک سرزمین اصلی خود و رفتن به اروپا دوباره بازمیگردد و بر ستیغ دماوند مینشیند و با دیدن وضع اندوهبار ایران، نخست میگرید و سپس به یادآوری افتخارات گذشتهاش میپردازد، ولی سرانجام به خود نهیب میزند و نبرد با کرکسهای مادّی، تازی و هگلی را آغاز میکند. این نبردها، گفتوگوهایی جدلی هستند، میان شاهین آگاهی و کرکسهای دژآگاهی.
وي در سال ۱۳۶۴ دومین اثر خود یعنی «شاهنامه و فلسفه تاریخ ایران» را نوشت. در سالهای بعدی به همکاری با احمد بيرشك در دانشنامهٔ بزرگ فارسی پرداخت. در دههٔ ۱۳۷۰ کار در مجله دانشمند و همچنين نگاه نو را آغاز کرد. و سپس بیشتر به ترجمه در زمینه تاریخ ایران باستان به ویژه دوران هخامنشی پرداخت.
آثار تأليفي
- آگاهی آریایی
- راهنمای تألیف، ترجمه و ویرایش
- شاهنامه و فردوسی و فلسفه تاریخ ایران
- بنبستهای جامعهشناسی
- جامعهشناسی و ریاضیات
- بررسی اجتماعی، اقتصادی و فرهنگ ایل کردی بلوچستان
مقالات
- تازیانه بهرام، کوبهٔ بیدارگر
- سوگنامه رستم و سهراب
- مرگ کیخسرو
- سوگنامه فرود
- اهمیت شناخت عقاید و تلقیات جوانان در بررسی مسائل آنان
- سلسله مقالات «مفاهیم و محاسبات آماری به زبان ساده»
- روشهای ریاضی در علوم اجتماعی
- یادداشت بر ترجمهٔ کتاب اخلاق پروتستانی و روح سرمایهداری اثر ماکس وبر
- بنبستهای جامعهشناسی
- علم یونانی، جهل ایرانی، عدل عباسی
- فلسفه تاریخ ایران و شاهنامه فردوسی
- حماسه ملّی و فلسفهٔ تاریخ
- ناسیونالیسم ایرانی و «مساله ملیتها» در ایران
- رفتارشناسی جانوری یا جامعهشناسی جانوری؟
- ارسلان پوریا هم رفت
- گزندهای تعصب (نقدی بر کتاب پیامبر آریایی)
- دین مهر در جهان باستان
- نگاهی به کتاب دکتر محمد مصدق؛ آسیبشناسی یک شکست
آثار ترجمه
- اصول فلسفه (از فرانسه)
- خیابان پرولتر سرخ
- روح سرمایهداری و اخلاق پروتستانی (از فرانسه)
- یک رمان
- گالیله، تولد فیزیک (از فرانسه)
- تاریخ پزشکی در جهان، جلد ۱ تا ۸ (از فرانسه)
- آمریکای پیش از کلمب (از فرانسه)
- تاریخ پزشکی در جهان، جلد ۸ (از فرانسه)
- خلاصه زندگینامه علمی دانشوران (از انگلیسی)
- سرزمین و مردم مجارستان (از انگلیسی)
- روانشناسی جدید (از فرانسه)
- رسالهای درباره آزادیها (از فرانسه)
- جامعهشناسی معاصر آلمان (از فرانسه)
- فرهنگ و دموکراسی (از فرانسه)
- قدرت اراده (از فرانسه)
- چگونه بر خود مسلط شویم
- جامعهشناسی و فلسفه (از زبان فرانسه)
- دیباچهای بر جامعهشناسی (از انگلیسی)
- ایدئولوژیهای مدرن سیاسی (از انگلیسی)
- اجرای پیماننامه حقوق کودک (از انگلیسی)
- هویتهای مرگبار (از فرانسه)
- عصر عطش (از فرانسه)
- موسیو ابراهیم
- اُسکار و مادام رُز
- پسر نوح
- جهان باستان، دان ناردو (از انگلیسی)
- امپراتوری ایران، دان ناردو(از انگلیسی)
- کوروش بزرگ، ژراژ ایسرائل (از فرانسه)
- یونانیان و بربرها، امیر مهدی بدیع - جلد ۱،۴،۵ (از فرانسه)
- تاریخ ایران کمبریج (جلد ۱ و ۲، سرزمین ایران) (از انگلیسی)
- تاریخ جهان باستان کمبریج، جلد ۵، ۷، ۱۱ و ۱۲ (از انگلیسی)
- تاریخ جهان باستان کمبریج، جلد ۴ ایران هخامنشی (از انگلیسی)
- تاریخ هخامنشیان دانشگاه خرونینگن هلند - جلد ۱ تا ۱۴ (از انگلیسی و فرانسه و...)
- ایران باستان، جوزف ویزه هوفر (از انگلیسی)
- از ایران زرتشتی تا اسلام
- دائرةالمعارف دانش بشر
- ایران در دوره پهلوی، لنچوفسکی (از انگلیسی)
- رضاشاه و شکلگیری ایران نوین، استفان کرونین (از انگلیسی)
- شاهنشاهی ساسانی، دکتر تورج دریایی (از انگلیسی)
- شاهنشاهی اشکانی، یوزف ولسکی (از انگلیسی)
- شاهنشاهی هخامنشی، جیمز مائول کوک (از انگلیسی)
- مقالات سیاسی تقیزاده
- مقالات ایرانشناسی تقیزاده
- خودآموز بدبختی (از فرانسه)
- تاریخ هرودوت جلد ۱ و ۲ (از سه متن انگلیسی و فرانسه)
- آنگولا، بنین، فیلیپین (از انگلیسی)
- تلویزیون در خدمت مردم (از انگلیسی و فرانسه)
- دین مهر در جهان باستان (دومین کنگره مهرشناسی تهران، از انگلیسی و فرانسه)
- شهریار (از انگلیسی)
- تاریخ عمومی آفریقا، جلد ۳ و ۷ (از انگلیسی)